ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.post&id=23476
Ως άνδρας που ασκεί εξουσία γνωρίζει ότι αυτή στηρίζεται στον συνδυασμό της βίας και της γλώσσας. Η βία είναι η αφετηρία αλλά και η έσχατη μορφή που μπορεί να πάρει η επιθετικότητα. Η γλώσσα είναι το μέσον διαταγής, σαγήνης και υποβολής που σε εξελιγμένες μορφές μπορεί να φθάσει να γίνει και μέσον συνδιαλλαγής και σύσκεψης με τον άλλον άνθρωπο που σε αυτή την περίπτωση αναγνωρίζεται ως διαφορετικός από τον ομιλούντα και ως υποκείμενο. Είναι ενδιαφέρον να δούμε τη βασανιστική πορεία του Οδυσσέα μέχρι να φθάσει στην αναγνώριση της πρωτοκαθεδρίας της γλώσσας. Αν πάρω, για συντομία, τα δύο οριακά σημεία, το πρώτο είναι το γνωστό επεισόδιο με τον Θερσίτη (Ιλιάδα, Β, 211-278) και το δεύτερο ο λόγος που απευθύνει στον Νεοπτόλεμο, στην ύστερη Τραγωδία του Σοφοκλή, στον Φιλοκτήτη.
Το χαστούκι του Ιθακήσιου δήμαρχου με πήγε πίσω στον σπουδαίο Ιθακήσιο και σημαντικότερο, κατά τη γνώμη μου, ήρωα της ελληνικής μυθολογίας, στον Οδυσσέα. Σημαντικότερος γιατί στα Ομηρικά έπη, όπως το έχει καταδείξει εδώ και πολλά χρόνια ο Δ.Ν.Μαρωνίτης με το αξεπέραστο βιβλίο του Νόστος και αναζήτηση του Οδυσσέα αλλά και πιο πρόσφατα ο Κ. Αρβανιτάκης με το Ψυχανάλυση και Ομηρικά έπη, συνεχώς εξελίσσεται νοητικά και συναισθηματικά εδραιώνοντας την πιο ανεπτυγμένη προσωπικότητα για την έξοδο από τον αρχαϊκό κόσμο στον κόσμο της λυρικής ποίησης και της φιλοσοφικής σκέψης. Η εξέλιξή του σημαδεύεται με τη μεταλλαγή της σημασίας του ονόματός του: από την αρχική σημασία «εκείνος που επιφέρει δεινά στους άλλους», καταλήγει στο «εκείνος που υποφέρει δεινά για τους άλλους». Υποφέρει για δύο λόγους: για να σώσει τους συντρόφους, για να σώσει την πατρίδα. Τους συντρόφους από την ανοησία. Την πατρίδα από την ανομία. Φιλέταιρος και φιλόπατρις αναδεικνύεται το πρότυπο του αρχηγού.
Ως άνδρας που ασκεί εξουσία γνωρίζει ότι αυτή στηρίζεται στον συνδυασμό της βίας και της γλώσσας. Η βία είναι η αφετηρία αλλά και η έσχατη μορφή που μπορεί να πάρει η επιθετικότητα. Η γλώσσα είναι το μέσον διαταγής, σαγήνης και υποβολής που σε εξελιγμένες μορφές μπορεί να φθάσει να γίνει και μέσον συνδιαλλαγής και σύσκεψης με τον άλλον άνθρωπο που σε αυτή την περίπτωση αναγνωρίζεται ως διαφορετικός από τον ομιλούντα και ως υποκείμενο. Είναι ενδιαφέρον να δούμε τη βασανιστική πορεία του Οδυσσέα μέχρι να φθάσει στην αναγνώριση της πρωτοκαθεδρίας της γλώσσας. Αν πάρω, για συντομία, τα δύο οριακά σημεία, το πρώτο είναι το γνωστό επεισόδιο με τον Θερσίτη (Ιλιάδα, Β, 211-278) και το δεύτερο ο λόγος που απευθύνει στον Νεοπτόλεμο, στην ύστερη Τραγωδία του Σοφοκλή, στον Φιλοκτήτη.
Στο επεισόδιο της Ιλιάδας ο Οδυσσέας οργίζεται με τον στρατιώτη Θερσίτη που στη συγκέντρωση του στρατού των Αχαιών βρίζει τον Αγαμέμνονα. Ο Οδυσσέας όχι μόνο τον διατάζει να σωπάσει με την απειλή ότι θα τον χτυπήσει, αλλά και τον χτυπά με το σκήπτρο του στην πλάτη και τον τραυματίζει. Αυτό δεν γίνεται επειδή δεν αρκούν οι συμβολικές και αναφορικές σημασίες του λόγου και ο Οδυσσέας περνά στην πράξη για να τον επικυρώσει. Αν ο Οδυσσέας θεωρούσε ότι ο λόγος του αρκούσε για συνετίσει (;), συμμορφώσει (;) τον Θερσίτη, θα ήταν σαν να του αναγνώριζε την κατάσταση του υποκειμένου που είναι ισότιμο με αυτόν, που μπορεί και έχει δικαίωμα να σκέφτεται και να μιλά. Χτυπώντας τον, τον υποβιβάζει στην κατάσταση τού εκτός του λόγου κτήνους που μόνο με τη βία μπορεί να ελεγχθεί. Αυτός ο υποβιβασμός του άλλου από τη θέση του ανθρώπου στη θέση του ζώου (τραύμα που δυστυχώς επαναλαμβάνεται καθημερινά σε πολλά σπίτια όπου οι γονείς δέρνουν τα παιδιά) είναι πιο υποτιμητικός από τον φυσικό πόνο. Είναι πόνος από τον απανθρωπισμό. Χτυπώντας τον με το σκήπτρο επικυρώνει εξωλεκτικά αλλά συμβολικά τη θέση του ως άρχων. Χτυπώντας τον δημοσίως καθιστά όλους τους όμοιους με τον αντιφρονούντα μάρτυρες (με όλες τις έννοιες της λέξης) της εξουσίας του και, εφόσον δεν αντιδρούν στη βία του, και υπηκόους του.
Με βάση τα παραπάνω σας προτείνω να αναλύσετε και τα δύο χαστούκια της πρόσφατης πολιτικής ιστορίας μας που δόθηκαν δημοσίως, κυριολεκτικά και μεταφορικά «μπροστά στις κάμερες». Κάτω από αυτό το πρίσμα αξίζει (σε άλλο άρθρο) να εξετασθεί ο ερεθιστικός, δες ενθαρρυντικός ρόλος που παίζει η κάμερα για την παραγωγή θεάματος βίας.
Στο άλλο άκρο της εξέλιξής του ο Οδυσσέας (Σοφοκλής, Φιλοκτήτης) αντιπαραθέτει στον νεαρό, ανώριμο και ανυπόμονο για επιτυχία Νεοπτόλεμο που θέλει να κάνει χρήση της βίας των όπλων για να συνετίσει τον ατίθασο Φιλοκτήτη, ότι πρέπει με κάθε τρόπο να αναζητηθεί λύση με τη γλώσσα, ως λαλιά και ως λογική. Του λέει ότι τώρα που έφθασε στην ηλικία που δοκιμάζονται οι αξίες που έμαθε κανείς όταν ήταν μικρός, διαπιστώνει ότι στα ανθρώπινα η γλώσσα, και όχι τα έργα, ηγείται στα πάντα: «Τη γλώσσα, ουχί τάργα βροτοίς, πανθ΄ ηγουμένην» (στιχ.98-101). Πρόκειται για τον λόγο ενός πολίτη της αθηναϊκής Δημοκρατίας (βρισκόμαστε στα 409 π.Χ. και η Αθήνα είναι εξαντλημένη από τον μακρύ πόλεμο) προς τον έφηβο αλλά σύντομα μέλλοντα πολίτη. Είναι λόγος παιδαγωγικός στην ουσία και στην πράξη γιατί υποστηρίζει ότι μόνο η λύση με τη γλώσσα εμπεριέχει μέσα της τη συνέχεια της λογικής και της συμβολικής τάξης της κοινωνίας εγκαθιστώντας την απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη έννομης Πολιτείας. Λόγος και Πολιτεία βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση οργανώνοντας τις όρους ύπαρξης μεταξύ των πολιτών και μεταξύ των πολιτών και των θεσμών εκτός της βίας, της οποίας την αποκλειστική χρήση διατηρεί το Κράτος για περιπτώσεις ανομίας.
Με βάση τα παραπάνω, τα δύο χαστούκια από αιρετούς άρχοντες είναι πράξη αντιπαιδαγωγική, ανήθικη, παράνομη ως προς τον πολίτη που υφίσταται τη βία αλλά κυρίως ως προς το κράτος γιατί καταπατά το αποκλειστικό δικαίωμά του να επιβάλει αυτό τη βία σε καταστάσεις παρανομίας. Δηλώνει την άρρητη (ή και ρητή) πρόθεση των καταπατητών να υποκαταστήσουν το κράτος με τους εαυτούς τους ή τις πολιτικές τους δυνάμεις και αποτελεί επικίνδυνη απόπειρα αντιστροφής της εξελικτικής πορείας ανθρώπων και θεσμών.
Δεν θα ήθελα να κλείσω το σημείωμά μου αφήνοντας την εντύπωση ότι ο ήρωάς μου (και εγώ μαζί του) γίνεται προοδευτικά ένας αφελής πασιφιστής και ένας δογματικός αρνητής της βίας. Ο Οδυσσέας, ως γνώστης των δυνατοτήτων των διαφόρων μορφών του λόγου, γνωρίζει και τα όρια του λόγου. Γνωρίζει ότι όπου καταργείται οριστικά η δυνατότητα της Βουλής (η Ιθάκη των μνηστήρων) και επικρατεί ανομία, η βίαιη λύση είναι αναπόφευκτη.
Η βία έρχεται να δώσει τέλος σε μία κατάσταση ανομίας και να εγκαταστήσει μία νέα κατάσταση εξουσίας που στηρίζεται στη βία και που η γλώσσα θα αναλάβει να διατυπώσει, μεταμορφώσει σε κατάσταση δικαίου. Η γλώσσα, στην περίπτωση αυτή, αντί να είναι ο προμαχώνας του ανθρώπου ενάντια στη βία, γίνεται ο συνήγορος και ο εξωραϊστής του αυταρχικού συστήματος που έχει επιβληθεί. Όμως, για τη διαστροφική χρήση του τρίπτυχου -βία, ανομία, γλώσσα- σε άλλο σημείωμα.
Επειδή φοβάμαι ότι για άλλη μια φορά το βάρυνα, σας προτείνω να κλείσουμε παίζοντας.
Κουίζ: Ποιοι είναι στη σύγχρονη Ελλάδα
1. οι ανόητοι σύντροφοι που έφαγαν τα απαγορευμένα βόδια του Ήλιου;
2. οι κυνικοί μνηστήρες που εγκατέστησαν την ανομία στην Ιθάκη;
3. οι αφελείς Νεοπτόλεμοι;
*Ο Αθανάσιος Αλεξανδρίδης είναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής.
Προηγούμενα άρθρα του Αθανάσιου Αλεξανδρίδη
Με βάση τα παραπάνω σας προτείνω να αναλύσετε και τα δύο χαστούκια της πρόσφατης πολιτικής ιστορίας μας που δόθηκαν δημοσίως, κυριολεκτικά και μεταφορικά «μπροστά στις κάμερες». Κάτω από αυτό το πρίσμα αξίζει (σε άλλο άρθρο) να εξετασθεί ο ερεθιστικός, δες ενθαρρυντικός ρόλος που παίζει η κάμερα για την παραγωγή θεάματος βίας.
Στο άλλο άκρο της εξέλιξής του ο Οδυσσέας (Σοφοκλής, Φιλοκτήτης) αντιπαραθέτει στον νεαρό, ανώριμο και ανυπόμονο για επιτυχία Νεοπτόλεμο που θέλει να κάνει χρήση της βίας των όπλων για να συνετίσει τον ατίθασο Φιλοκτήτη, ότι πρέπει με κάθε τρόπο να αναζητηθεί λύση με τη γλώσσα, ως λαλιά και ως λογική. Του λέει ότι τώρα που έφθασε στην ηλικία που δοκιμάζονται οι αξίες που έμαθε κανείς όταν ήταν μικρός, διαπιστώνει ότι στα ανθρώπινα η γλώσσα, και όχι τα έργα, ηγείται στα πάντα: «Τη γλώσσα, ουχί τάργα βροτοίς, πανθ΄ ηγουμένην» (στιχ.98-101). Πρόκειται για τον λόγο ενός πολίτη της αθηναϊκής Δημοκρατίας (βρισκόμαστε στα 409 π.Χ. και η Αθήνα είναι εξαντλημένη από τον μακρύ πόλεμο) προς τον έφηβο αλλά σύντομα μέλλοντα πολίτη. Είναι λόγος παιδαγωγικός στην ουσία και στην πράξη γιατί υποστηρίζει ότι μόνο η λύση με τη γλώσσα εμπεριέχει μέσα της τη συνέχεια της λογικής και της συμβολικής τάξης της κοινωνίας εγκαθιστώντας την απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη έννομης Πολιτείας. Λόγος και Πολιτεία βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση οργανώνοντας τις όρους ύπαρξης μεταξύ των πολιτών και μεταξύ των πολιτών και των θεσμών εκτός της βίας, της οποίας την αποκλειστική χρήση διατηρεί το Κράτος για περιπτώσεις ανομίας.
Με βάση τα παραπάνω, τα δύο χαστούκια από αιρετούς άρχοντες είναι πράξη αντιπαιδαγωγική, ανήθικη, παράνομη ως προς τον πολίτη που υφίσταται τη βία αλλά κυρίως ως προς το κράτος γιατί καταπατά το αποκλειστικό δικαίωμά του να επιβάλει αυτό τη βία σε καταστάσεις παρανομίας. Δηλώνει την άρρητη (ή και ρητή) πρόθεση των καταπατητών να υποκαταστήσουν το κράτος με τους εαυτούς τους ή τις πολιτικές τους δυνάμεις και αποτελεί επικίνδυνη απόπειρα αντιστροφής της εξελικτικής πορείας ανθρώπων και θεσμών.
Δεν θα ήθελα να κλείσω το σημείωμά μου αφήνοντας την εντύπωση ότι ο ήρωάς μου (και εγώ μαζί του) γίνεται προοδευτικά ένας αφελής πασιφιστής και ένας δογματικός αρνητής της βίας. Ο Οδυσσέας, ως γνώστης των δυνατοτήτων των διαφόρων μορφών του λόγου, γνωρίζει και τα όρια του λόγου. Γνωρίζει ότι όπου καταργείται οριστικά η δυνατότητα της Βουλής (η Ιθάκη των μνηστήρων) και επικρατεί ανομία, η βίαιη λύση είναι αναπόφευκτη.
Η βία έρχεται να δώσει τέλος σε μία κατάσταση ανομίας και να εγκαταστήσει μία νέα κατάσταση εξουσίας που στηρίζεται στη βία και που η γλώσσα θα αναλάβει να διατυπώσει, μεταμορφώσει σε κατάσταση δικαίου. Η γλώσσα, στην περίπτωση αυτή, αντί να είναι ο προμαχώνας του ανθρώπου ενάντια στη βία, γίνεται ο συνήγορος και ο εξωραϊστής του αυταρχικού συστήματος που έχει επιβληθεί. Όμως, για τη διαστροφική χρήση του τρίπτυχου -βία, ανομία, γλώσσα- σε άλλο σημείωμα.
Επειδή φοβάμαι ότι για άλλη μια φορά το βάρυνα, σας προτείνω να κλείσουμε παίζοντας.
Κουίζ: Ποιοι είναι στη σύγχρονη Ελλάδα
1. οι ανόητοι σύντροφοι που έφαγαν τα απαγορευμένα βόδια του Ήλιου;
2. οι κυνικοί μνηστήρες που εγκατέστησαν την ανομία στην Ιθάκη;
3. οι αφελείς Νεοπτόλεμοι;
*Ο Αθανάσιος Αλεξανδρίδης είναι ψυχίατρος, ψυχαναλυτής.
Προηγούμενα άρθρα του Αθανάσιου Αλεξανδρίδη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου