Κατά τους πρώτους αιώνες, που ο Χριστιανισμός προσπαθούσε να εδραιωθεί και μαχόταν εναντίον της εθνικής θρησκείας, καθιερώθηκαν από τη Χριστιανική εκκλησία «τα Δωδεκαήμερα». Λατρευτικά έθιμα με Χριστιανική μορφή, για να εξαγνίζονται οι Χριστιανοί από τα «κακά πνεύματα».
Έτσι, μέσα στο Δωδεκαήμερο, το οποίο πήρε το όνομά του από τις δώδεκα μέρες, που ξεκινούν από τα Χριστούγεννα έως την παραμονή Θεοφανείων, υπήρχαν έθιμα με αρχαία καταβολή. Ουσιαστικά όμως, οι εορταστικές εκδηλώσεις του Δωδεκαημέρου αναβιώνουν τις πανάρχαιες λατρείες, που έχουν σχέση με τα «κατ’ αγρούς Διονύσια». Τελούνταν στην Αθήνα, την ίδια περίπου χρονική περίοδο, δηλαδή κατά το μήνα «Ποσειδεώνα» (15 Δεκεμβρίου – 15 Ιανουαρίου).
Ένα ωραίο και ξεχασμένο έθιμο, (Ηλίας Α. Τσιτσέλης, περιοδ. Εστία, Αθήνα 1899, Τ. ΚΖ, σ. 420-421) που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και πέρασε στη Χριστιανική λατρεία, το οποίο πραγματοποιείτο παλαιότερα κατά την παραμονή των Χριστουγέννων στην Κεφαλονιά, ήταν η «κουλούρα της γωνιάς».
Το έθιμο αυτό έχει ρίζες αρχαιοελληνικές, όπως μας λένε οι ιστορικοί και συγκεκριμένα «προς την αρχαία λατρεία της Εστίας, ήτις ετιμάτο παρά τοις Ρωμαίοις και παρ’ Έλλησιν…».
Η οικογένεια μαζευόταν το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων γύρω από τη φωτιά, όπου την είχαν ανάψει με τρία κούτσουρα (ξύλα) από ελιά (για τη σοδειά του λαδιού), από αμπέλι (το λεγόμενο κούρβουλο, για τη σοδειά του κρασιού), και από σκίνο (για να διώχνει τα δαιμονικά). Η μητέρα έφερνε μια στρογγυλή κουλούρα, πλασμένη (ζυμωμένη) με σταφίδες, καρύδια κι αμύγδαλα, σφραγισμένη με την Αγία σφράγιση και που μέσα είχε βάλει ένα νόμισμα.
Την έπαιρνε ο πατέρας, τη χάραζε σε κομμάτια, όσα και τα άτομα του σπιτιού και ύστερα την έπιαναν όλοι τους, γύρω από τη φωτιά. Ο πατέρας ή ο γηραιότερος του σπιτιού, έπαιρνε λάδι και κρασί και το έριχνε σταυρωτά στη φωτιά, μέσα από το άνοιγμα της κουλούρας.
Άλλοι έψαλλαν το απολυτίκιο των Χριστουγέννων, ενώ άλλοι έλεγαν τη στιγμή εκείνη:
«Χριστός γεννάται
το φως αξαίνει
και το σκοτάδι μικραίνει»
το φως αξαίνει
και το σκοτάδι μικραίνει»
Τραβούσε έπειτα απ την κουλούρα το κομμάτι που κρατούσε καθένας και όποιος έβρισκε το νόμισμα, ήταν ο τυχερός της χρονιάς. Το έθιμο αυτό αναφέρεται και από κάποιον περιηγητή που ήρθε στην Κεφαλονιά το 1829 και δημοσιεύτηκε στο βιβλίο «Ιόνιος Ανθολογία», Κέρκυρα 1829.
Αυτή την τελετή με το «μαγικό τρόπο», τη λένε και «βάπτισμα στη φωτιά» ή «σπάσιμο της κουλούρας» ή «πάντρεμα τση φωτιάς».
Τα λόγια που λέγονταν κατά την τελετουργία του εθίμου, είχαν σχέση με τη φάση των Ηλιοστασίων. Δηλαδή, από τις 21 Δεκεμβρίου έως τις 21 Ιουνίου, η μέρα μεγαλώνει, και το αντίθετο, δηλαδή μικραίνει από τις 21 Ιουνίου έως και τις 21 Δεκεμβρίου. Το έθιμο αυτό -πέρα από την αρχαιοελληνική λατρεία προς την θεά Εστία (προστάτιδα του σπιτιού)- είχε σκοπό «να μαγέψει και να διαφυλάξει» από κάθε κακό τη σοδειά. Αυτή που στήριζε την οικογένεια και την οικονομία της.
Πέρα από τον τελετουργικό τρόπο, με την εξευμένιση προς τη θεά και τη σοδειά της γης, η ίδια η φωτιά που έκαιγε και που καίει στο τζάκι, είναι σύμφωνα με τη λαϊκή παράδοση, ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης των κακών πνευμάτων και των καλικατζάρων. Το «πάντρεμα της φωτιάς», με δυο ή τρία κούτσουρα που πρέπει να σιγοκαίνε στο τζάκι συνεχώς αυτές τις μέρες, –έθιμο του συναντάμε σε όλους σχεδόν του ευρωπαϊκούς λαούς- δείχνει πως η φωτιά έχει καθαρτική δύναμη, αλλά συγχρόνως αποτρέπει το κακό.
Κείμενα – Παρουσίαση:
Γεράσιμος Σωτ.
Γεράσιμος Σωτ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου