ΦΩΤΟ ΑΠΟ ΑΛΜΠΟΥΜ ΤΟΥ ΧΡΥΣΑΦΗ JERRY
ΚΟΜΙΤΑΤΑ
Αύγουστος 1934
(αρχείο Παν. Στ. Πατρίκιου)
Η ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΠΑΝΩΛΗΣ ΤΟΥ 1816 ΣΤΑ ΚΟΜΗΤΑΤΑ ΚΕΦΑΛΟΝΙΑΣ
Το Χρονικό Της Φονικής επιδημίας Πανώλης του 1816 στα Κομητάτα Κεφαλονιάς
ΚΟΜΗΤΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, του Κυριάκου Τσιμά
Σε ένα από τα αγκωνάρια του ατσουπιού του προσεισμικού πατρικού μου σπιτιού, υπήρχε βαθιά λαξεμένη στην σκληρή πέτρα με σκαρπέλο άξιου τεχνίτη ή απλή όσο και λιτή επιγραφή.
« ΠΑΝΟΥΚΛΑ 1816 »
Από πιτσιρικάς είχα διαπιστώσει την ύπαρξή της. Λόγω του νεαρού της ηλικίας μου, δεν της είχα δώσει ποτέ την πρέπουσα σημασία και ποτέ δεν επέδειξα το οφειλόμενο ενδιαφέρον στο να αποκρυπτογραφήσω το αληθινό της νόημα.
Ανατολικά του χωριού των Κομητάτων, του χωριού στο οποίο γεννήθηκα και μεγάλωσα και εκεί που τελειώνει η συνοικία των Χρυσαφαίων, υπήρχαν τα ερείπια ενός παμπάλαιου, οικογενειακού κτητορικού μας ναού της Μισοσπορίτισσας ή Μπουρμπουρέλους όπως την αποκαλούσαμε. Το προαύλιο του Ναού σύμφωνα με της επικρατούσες τότε συνήθειες, χρησιμοποιείτο για τον ενταφιασμό των νεκρών της οικογενείας μας. Κάποτε ο αείμνηστος πατέρας μου, (ιερέας του χωριού) πήρε την μεγάλη απόφαση να μεταφέρει τα οστά των προγόνων μας και να τα επανενταφιάσει στο πρόσφατα κατασκευασμένο κοινοτικό Νεκροταφείο, που βρίσκεται δίπλα στον δημόσιο δρόμο που οδηγεί στο χωριό και αρκετά έξω απ’ αυτό στην θέση που λέγεται Βαρδοΐνάς.
Πριν αρχίσει η διαδικασία της ανακομιδής τέλεσε μέσα σε ατμόσφαιρας βαθιάς κατάνυξης Μνημόσυνο στην μνήμη των νεκρών μας στην κατάμεστη από συγγενείς και φίλους παλιά εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου. Στην συνέχεια σύσσωμο το εκκλησίασμα μετέβει στο προαναφερόμενο παλιό Νεκροταφείο του ερειπωμένου πια Ναού της Μισοσπορίτισσας όπου έγινε και το τρισάγιο. Η επιμνημόσυνη αυτή δέηση, σηματοδότησε την ολοκλήρωση των προβλεπομένων για την περίσταση θρησκευτικών τελετών προς απόδοση των ενδεδειγμένων τιμών στους νεκρούς μας προγόνους. Στην συνέχεια καθένας από τους παρευρισκομένους συνέβαλλε με τον προσωπικό δικό του τρόπο στην απόδοση φόρου τιμής στους προσφιλείς του, κυρίως μέσα από κάποιο σύντομο νοσταλγικό ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, ευλαβικό προσκύνημα σε πρόσωπα που πεισματικά παρέμεναν ακόμα ζωντανά τόσο στη μνήμη τους όσο και στους συλλογισμούς τους.
Τότε ήταν που είδα τον πατέρα να υποδεικνύει σε παρέα συγγενών τρία συγκεκριμένα μνήματα τα οποία σύμφωνα με όσα από παράδοση γνώριζε, περιείχαν σορούς συγγενών μας που είχαν πέσει θύματα, μιας φοβερής και τρομερής επιδημίας πανούκλας που εδώ και πάρα πολλά χρόνια είχε πλήξει το δύσμοιρο χωριό. Είχα εντυπωσιαστεί ακούγοντας τον να επεξηγεί ότι οι νεκροί είχαν καλυφθεί από παχύ στρώμα ασβέστη σαν επιβαλλόμενος τρόπος ταφής για την αποφυγή μιας περαιτέρω μετάδοσης της αποτρόπαιας αυτής νόσου.
Ήταν η πρώτη φορά που μάθαινα για την τρομερή αυτή επιδημία που τόσο ξαφνικά έπληξε και λίγο έλειψε ν’ αποβεί μοιραία για το σύνολο των ταλαίπωρων φτωχών κατοίκων του χωριού. Το άνοιγμα των τάφων είχε σαν επακόλουθο την πέρα για πέρα επιβεβαίωση και επαλήθευση των όσων ο αείμνηστος πατέρας μου είχε λεπτομερώς εξιστορήσει.
Μια ξεχασμένη λιτή σπαρτιατική επιγραφή και τρεις θαμμένοι στον ασβέστη σκελετοί, έγιναν αιτία ενός έμμονου προβληματισμού που τελικά με οδήγησε στην επιτακτική ανάγκη να επαναφέρω στο φως μια ξεχασμένη, θλιβερή γεμάτη δάκρυ και πόνο ιστορία. Είναι η τραγική ιστορία μιας θανατηφόρου επιδημίας που πριν από δύο σχεδόν αιώνες έπεφτε σαν κεραυνός εν αιθρία για να κτυπήσει χωρίς οίκτο και έλεος το πολύπαθο χωριό μας.
Το τραγικό αυτό γεγονός σκεπασμένο από την αχλή του αδυσώπητου παμφάγου χρόνου, έχει πλέον ξεχασθεί από το πλατύ κοινό του Νησιού μας και ειδικά από μας τους Κόμητες παρ’ όλο που είμαστε οι άμεσα ενδιαφερόμενοι μιας και το δραματικό αυτό γεγονός συνέβη στο τόπο μας και αφορούσε αποκλειστικά και μόνο την περιοχή μας. Έχει πάντως καταγραφεί στις σελίδες του βιβλίου της τοπικής ιστορίας του χωριού μας σαν μια ακόμα ζοφερή τραγωδία ανάμεσα σε τόσες άλλες που κατά καιρούς έχουν διαδραματισθεί στον πολύπαθο τόπο μας.
Αξίζει να επαναφέρουμε στη μνήμη μας τα δραματικά εκείνα γεγονότα, τους αφανείς πρωταγωνιστές, τον απεγνωσμένο τους αγώνα, το ρόλο που έπαιξαν και τον τρόπο με το οποίο επιτυχώς αντιμετώπισαν την πολύνεκρη αυτή τραγωδία. Πριν προχωρήσω είναι αναγκαίο να αναφερθώ στην πολιτική και κοινωνική κατάσταση που επικρατούσε στα μέρη μας και το περίγυρό του για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα πρόσωπα και καταστάσεις στις οποίες εν συνεχεία θα αναφερθώ.
Για πρώτη φορά στην νεώτερη του ιστορία, τμήμα του σκλαβωμένου ελληνισμού αποκτά την πολυπόθητη Λευτεριά του. Η Συνθήκη της Κων/πολης το 1800 ανακηρύσσει τα Επτάνησα ανεξάρτητο κράτος με την ονομασία
« Ι Ο Ν Ι Ο Σ Π Ο Λ Ι Τ Ε Ι Α »
Αναγνωρίζεται απ’ όλες της Ευρωπαϊκές Δυνάμεις. Δυστυχώς και τα συμφέροντα τόσο τα γεωπολιτικά όσο και τα οικονομικά των μεγάλων δεν του επιτρέπουν μια μακρόχρονη επιβίωση. Έτσι η Συνθήκη του Τιλσίτ το 1807 καταργεί την «ΙΟΝΙΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ» και την παραδίδει με την επέμβαση κυρίως της Ρωσίας στην κατοχή των Γάλλων, αυτή την φορά των Αυτοκρατορικών. Οι Άγγλοι υπονομεύουν τους Γάλλους τους πολεμούν και σιγά-σιγά καταλαμβάνουν ένα-ένα τα Νησιά. Έτσι επέρχεται αντικατάσταση της Γαλλικής κατοχής από μια κατοχή Αγγλική. Τελικά με την Συνθήκη των Παρισίων το 1815 τα Επτάνησα αναγνωρίζονται για μια ακόμα φορά με το όνομα
« Ε Ν Ω Μ Ε Ν Α Κ Ρ Α Τ Η Τ Ω Ν Ι Ο Ν Ι Ω Ν Ν Η Σ Ω Ν »
Αποτελεί κράτος ομόσπονδο και αυτόνομο κάτω από την προστασία της Αγγλίας. Ανώτατος Άρχων είναι ο εκάστοτε Άγγλος βασιλιάς (Protector) με αντιπρόσωπό του τον Αρμοστή ο οποίος μπορούσε να επέμβει με το δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) τόσο στο νομοθετικό έργο της βουλής όσο και την εκτελεστική εξουσία που ασκούσε η γερουσία. Η Αγγλία υποτίθεται ότι ήταν ο προστάτης του νεοσύστατου κράτους. Ατυχώς όμως και η λεγόμενη προστασία της δεν ήταν τίποτα άλλο από μια εξωραϊσμένη αποικιοκρατική εξουσία που κράτησε πάνω από 50 χρόνια. Ο ατίθασος Επτανησιακός Λαός αντιστάθηκε σθεναρά και αγωνίσθηκε ηρωικά αψηφώντας συλλήψεις, βασανιστήρια, φυλακίσεις, εξορίες και εκτελέσεις απαιτώντας από την κραταιή υπερδύναμη κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές δικαιοσύνη, ελευθερία και αυτοδιάθεση. Την ανάγκασε να αποδεχθεί τα δίκαια αιτήματά του. Έτσι με την Συνθήκη του Λονδίνου της 29ης Μαρτίου 1864 αποκτά την αυτοδιάθεσή του και επιτέλους πραγματοποιείται η πολυπόθητη ενσωμάτωση της Επτανήσου με την «Μητέρα Πατρίδα».
Η περίοδος αυτή και μάλιστα οι δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα σημαδεύονται από την επιδημία της πανούκλας που ήταν από της πιο φονικές ειδικό στα Τουρκο̿κρατούμενα εδάφη. Ο Ρίζος Νερουλός γράφει σύμφωνα με την μετάφραση του Κυριάκου Ψιμόπουλου ότι «Απλώθηκε σε όλες τις επαρχίες της Μικράς Ασίας και της Ευρωπαϊκής Τουρκίας και θέρισε το ένα τρίτο του πληθυσμού αν όχι το μισό». Μόνλ στην Κων/πολη που την εποχή εκείνη οι κάτοικοί της δεν υπερέβαιναν της 600.000 άφησε 200.000 νεκρούς μέσα σε τέσσερεις μήνες. Σαν πύρινη λαίλαπα ξαπλώθηκε σ’ όλο τον βαλκανικό χώρο ακάθεκτη κατέβηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα από τη Μακεδονία και την Θεσσαλία έφθασε στην Πελοπόννησο και επεκτάθηκε στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου.
Το 1815 φθάνει στην Κέρκυρα, μεταδίδεται στο χωριό Μαραθιά και μεταφέρεται εν συνεχεία σ’ όλη την περιοχή της Λευκίμμης (1815). Η Αγγλία που μόλις είχε αναλάβει την διοίκηση της Επτανήσου αντιμετωπίζει με επιτυχία την φονική αυτή επιδημία και τελικά κατορθώνει να την σταματήσει με τρόπο ίσως σκληρό αλλά αναγκαίο. Τον Γενάρη του 1816 φθάνει στα Επτάνησα ο πρώτος Άγγλος Αρμοστής ο πασίγνωστος, αντιπαθητικός, τυραννικός, μισέλληνας ο Sir Thomas Maitland ο οποίος μάλιστα λόγω της θανατηφόρας αυτής επιδημίας, δεν καταδέχεται να πραγματοποιήσει την επίσημη τελετή ανάληψης των υψηλών του καθηκόντων. Αντιθέτως πρωτοστάτησε στην αντιμετώπιση της επιδημίας με ικανότητα, δυναμικότητα και συγχρόνως βιαιότητα και αυταρχισμό και της 8 Ιουλίου πανηγυρικά προκηρύσσει τον τερματισμό της φοβερής αυτής επιδημίας.
Το αποτέλεσμα τραγικό: Στους 700 πολίτες που είχαν προβληθεί μόνο 70 θεραπεύθηκαν, από δε τα Αγγλικά στρατεύματα στους 28 προσβληθέντες μόνο οι 3 ανέλαβαν. Όσο για τα ειδικά σώματα Κορσικανών που αποτελούνταν από εθελοντές βαρυποινίτες οι οποίοι είχαν αναλάβει την απολύμανση των σπιτιών των πασχόντων, με αντάλλαγμα την απελευθέρωσή τους αν επιβίωναν από τους 64 που πήραν μέρος μόνο 14 επέζησαν. Επί πλέον τα στρατοδικεία καταδίκασαν 10 πολίτες και έναν Άγγλο στρατιώτη σε θάνατο για παράβαση «των περί Υγείας Νόμων και Διατάξεων» τους οποίους και εκτέλεσαν δίνοντας χάρη μόνο σ’ έναν που ήταν προεστός του χωριού της Κερκύρας Ατσουπάδες.
Φυσικό επακόλουθο η λειτουργία των λοιμοκαθαρτηρίων σ’ όλα τα Επτάνησα να γίνουν πιο αυστηρή και οι ποινές στους παραβάτες των υγειονομικών κανόνων ακόμα πιο αυστηρότερες. Όσο για τα μέτρα που πήραν οι αρχές σ’ αυτήν την επιδημία αποτέλεσαν «μοντέλο» για την αντιμετώπιση στο μέλλον παρόμοιων καταστάσεων.
Κάποιος με το όνομα Βαγγέλης Βεντουράτος επιστρέφοντας από την Άρτα ξεμπαρκάρισε στο ήσυχο και ειρηνικό λιμανάκι της Αγίας Ευφημίας. Αντί όμως να παρουσιασθεί ως όφειλε στο λοιμοκαθαρτήριο για να τον εξετάσουν οι γιατροί και να τον ελέγξουν, αυτός αγνοώντας τους υγειονομικούς κανόνες ξεφεύγει από την επιτήρηση και σε κάποια στιγμή φθάνει στο χωριό Κομητάτα της πάνω Ερίσσου. Ο άνθρωπος αυτός ατυχώς και είχε μολυνθεί από την απαίσια αρρώστια της πανούκλας, με αποτέλεσμα να την μεταδώσει στους απονήρευτους και ανέμελους συγχωριανούς του.
Η εκδήλωση της φοβερής αυτής επιδημίας γίνεται την αποφράδα ημέρα της 25ης Ιουνίου του 1816. Αμέσως ενημερώνονται οι Αγγλικές αρχές που φοβούμενες το χειρότερο στέλλουν στο χωριό ειδική επιτροπή για να επιληφθεί του θέματος, να διερευνήσει τα καθέκαστα και να λάβει τα αναγκαία μέτρα. Εγκαθίσταται στα Κομητάτα, συγκροτείται σε σώμα και συντονίζει της ενέργειές της, που είναι η εξέταση των ασθενών και η παρακολούθηση των συνθηκών υγείας.
Από την πρώτη στιγμή διαπιστώνεται η ύπαρξη της Πανώλης που λόγω της μεταδοτικής της φύσεως, η επιτροπή εισηγείται χωρίς καμιά καθυστέρηση την άμεση εφαρμογή των «νόμων της καραντίνας». Τα Κομητάτα και ολόκληρη η γύρω τους περιοχή τίθεται σε απομόνωση, καταργούνται οι συνταγματικές ελευθερίες και γίνεται επιβολή του στρατιωτικού νόμου. Είναι αλήθεια ότι η Αγγλική διοίκηση αμέσως και χωρίς καμιά χρονοτριβή προχωρεί με μεθοδικότητα και άψογη οργάνωση στην αντιμετώπιση της κρίση με τρόπο σοβαρό και επιδέξιο.
Ο Διοικητής Αβραάμ Σουμελκέτελ αναλαμβάνει αρχηγός της όλης επιχείρησης την οποία καθοδηγεί και συντονίζει. Όπως μάλιστα αναφέρεται σε επίσημα έγραφα «ειργάσθη συντώνος και τελεσφόρος κατά του δεινού».
Αποστέλλεται μεγάλη αστυνομική δύναμη που ενεργεί αυτόνομα και ανεξάρτητα, επικεφαλής της οποίας τίθεται ο καπιτάνο Τυπάλδος «ένας έξυπνος και δραστήριος αξιωματικός της ντόπιας αστυνομίας» όπως αναφέρεται επίσης σε έγραφα της εποχής. Η αντιμετώπιση της κρίσης επιμερίζεται σε δυο βασικούς τομείς, το στρατιωτικό και τον υγειονομικό με τα ακόλουθα μέτρα που ελήφθησαν για το καθένα χωριστά.
Α) Μέτρα Στρατιωτικά
Ο Στρατιωτικός Διοικητής του Νησιού Στρατηγός Smith συντονίζει της ενέργειες από στρατιωτικής πλευράς δυναμικά και σκληρά. Την ίδια στιγμή που διαπιστώθηκε η επιδημία, κηρύσσει τον Στρατιωτικό Νόμο σε ολόκληρη την περιφέρεια των Κομητάτων. Αποστέλλεται μεγάλη στρατιωτική δύναμη που περιβάλλει και ασφυκτικά αποκλείει το χωριό με διπλή περίφραξη και φρουρά. Ο αποκλεισμός είναι αυστηρός και απόλυτος. Επιβάλλεται στους φρουρούς να τυφεκίζουν οιονδήποτε πλησιάζει το στρατιωτικό περίφραγμα ή αρνηθεί υπακοή και συμμόρφωση απέναντι των διαταγών τους.
Επίσης απαγορεύεται η δια θαλάσσης επικοινωνία της όλης περιοχής. Οι όρμοι και τα λιμανάκια όπως ο Πλατύ Λιμιώνας, η Αγιά Σοφιά, τα Χοργοτά, η Σκοτεινή, η Αργεία, τα Σαρακίνικα και τα Γαγιάνα μπαίνουν σε αυστηρό αποκλεισμό και η φρούρησή τους γίνεται επί εικοσιτετραώρου βάσεως. Η προσάραξη και η αναχώρηση βάρκας ή καϊκιού απαγορεύεται. Στους στρατιωτικούς φρουρούς έχει δοθεί η ίδια ρητή διαταγή, δηλαδή η επί τόπου εκτέλεση οιονδήποτε παραβάτη. Απαγορεύεται η εισαγωγή η εξαγωγή οιουδήποτε πράγματος ή αντικειμένου. Απαγορεύεται το κυνήγι σε όλη την περιοχή.
Ειδικό στρατιωτικό σώμα Κορσικανών με διοικητή τον Λοχαγό Zerbi του βασιλικού Τάγματος των Κορσικανών αποστέλλεται εσπευσμένως στο χωριό. Το τάγμα αυτό όπως και στην περίπτωση της επιδημίας πανώλης στην Λευκίμμη Κερκύρας αποτελείτο από εθελοντές βαρυποινίτες οι οποίοι αναλάμβαναν την επίβλεψη και απολύμανση των διαφόρων αντικειμένων τόσο των υπόπτων όσο και των ασθενών με αντάλλαγμά την απελευθέρωσή τους στην περίπτωση που θα επιβίωναν. Επίσης είναι υπεύθυνοι για την παροχή τροφίμων και νερού στην όλη αποκλεισμένη περιοχή. Κλείνουν τα σπίτια στα οποία έχει παρουσιαστεί η αρρώστια και απαγορεύουν την έξοδο των κατοίκων τους από αυτά.
Κάθε παράβαση τιμωρείται με θάνατο. Με προκήρυξη (Proclamazone) του Στρατηγού Smith της 12ης Αυγούστου του 1816, ορίζεται η ακατοίκητη νησίδα Δασκαλιό η όπως σήμερα αποκαλείται Μαθηταριό στο κανάλι μεταξύ Ερίσσου και Ιθάκης να μετατραπεί σε υπαίθριο νοσοκομείο με σκοπό να μεταφέρονται εκεί οι αναρρωνύοντες ασθενείς της φοβερής αυτής νόσου.
Β) Μέτρα Υγειονομικά
Ο Κόμης Ριβαρόλας αναλαμβάνει την υπέρτατη επίβλεψη των υγειονομικών τμημάτων των Νησιού. Ο Ιάκωβος Τούλλη (Tully) πρώτος χειρουργός του 35ου συντάγματος των βρετανικών στρατευμάτων στα Επτάνησα, Έφορος της Υγείας και Πρόεδρους του Εφορίου τίθεται επί κεφαλής και συντονίζει το υγειονομικό σκέλος. Είναι ο επιστήμονας του οποίου η δραστηριότητα, η εμπειρία και η ικανότητα είναι αδιαμφισβήτητες. Η πληθώρα των τιμητικών περγαμηνών του, τεκμηριώνουν την μεγάλη του προσφορά στην επιστήμη και τον άνθρωπο με κορυφαία στιγμή τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην θετική αντιμετώπιση της φονικής επιδημίας πανώλης που τον περασμένο χρόνο είχε πλήξει την περιοχή της Λευκίμμης στην Κέρκυρα.
Αποστέλλονται γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων στην πληγείσα περιοχή. Φτάνουν εσπευσμένα οι Mr Masenti και ο ειδικός γιατρός Bormelli για την οργάνωση νοσοκομείων για την πανώλη. Μετατρέπουν τις εκκλησίες του χωριού σε νοσοκομεία κα δημιουργούν λαζαρέττα. Ο Ναός του Αγίου Παντελεήμονα στα Χοργοτά, δίπλα στο ομώνυμο οικισμό μετατρέπεται και αυτός σε νοσοκομείο και η γύρω περιοχή σε στρατόπεδο συγκέντρωση των υπόπτων. Οι σκηνές σ’ αυτά τα στρατόπεδα διαβαθμίζονται σύμφωνα με το διαφορετικό βαθμό υποψίας του συγκεκριμένου ατόμου, περιβάλλονται από τοίχους και φρουρούς με σκοπιές, με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε σκηνή να θεωρείται σαν ένα μικρό λαζαρέτο. Σ’ αυτά αναλαμβάνουν υπηρεσία πολλοί γιατροί ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει και διακρίνεται για την εργατικότητά του και την αμέριστη προσφορά του ο Δόκτορας Μεταξάς «ένας ντόπιος γιατρός ταλαντούχος και φημισμένος» όπως περιγράφετε σε επίσημα έγγραφα.
Τα άλογα, τα μουλάρια, τα γαϊδούρια, οι χοίροι και τα γιδοπρόβατα απομακρύνονται από το χωριό με την φροντίδα του Εφόρου της Κοινής Υγείας. Σε περίπτωση που κάποιο ζώο ψοφήσει επιβάλλεται να καεί και εν συνέχεια το απομεινάρι του να χωθεί σε λάκκο βαθιά μέσα στη γη. Όλα ανεξαιρέτως τα κατοικίδια ζώα θανατώνονται, καίγονται και τα υπολείμματά τους χώνονται σε λάκκους βαθείς.
Η παρακολούθηση της υγείας των κατοίκων του χωριού τίθεται επί καθημερινής βάσεως και εκδίδεται δελτίο των πασχόντων αλλά και εκείνων που θεωρούνται ύποπτοι. Συγκεντρώνονται στα ειδικά στρατόπεδα που προαναφέραμε και έτσι ξεχωρίζονται οι ασθενείς από τους υγιείς.
Υποβάλλονται όλοι σε αναγκαστικό πλύσιμο και αλλαγή των ενδυμάτων τους, κάτω από την άυπνο επίβλεψη των γιατρών. Όλα τα αντικείμενα πλένονται προσεκτικά με νερό και σαπούνι και βγαίνουν έξω από τα σπίτια τους καθημερινά για να λιαστούν και να αερισθούν. Οι γιατροί καθημερινά παρακολουθούν τόσο το πρωί όσο και το απόγευμα το σύνολο των κατοίκων του χωριού.
Ο προεστός του χωριού διατάζεται μέσα το πολύ σε πέντε ώρες να κλείσει τα σπίτια στα οποία έχει παρουσιασθεί η αρρώστια και να τα θέσει σε απομόνωση. Επίσης καταρτίζει κατάλογο των σπιτιών και των ατόμων που κατοικούν σε κάθε ένα απ’ αυτά. Σε άλλο κατάλογο καταγράφονται οι πόροι κάθε οικογένειας και τα τρόφιμα που χρειάζεται ούτως ώστε η διοίκηση να προμηθεύει τα αναγκαία τρόφιμα στα σπίτια που βρίσκονται σε καραντίνα. Τους παρέχεται νερό κάθε μέρα στις 10 το πρωί μέσα σε ειδικά αγγεία που τοποθετούνται μπροστά ακριβώς από την πόρτα τους.
Τα πτώματα εκείνων που πεθαίνουν από την πανώλη καίγονται ή θάπτονται σε βαθύ τάφο αφού πρώτα σκεπασθούν από ένα παχύ στρώμα ασβέστη. Οι αρχές υποψιάζονται ότι πολλοί πριν πεθάνουν ενδεχομένως να είχαν αποκρύψει διάφορα προσωπικά τους αντικείμενα που και αυτά να είχαν μολυνθεί. Γι’ αυτό και οι αξιωματούχοι για την «κοινή υγεία» είχαν διαταγή να ενημερώνουν τους οικείους των ότι οποιοσδήποτε γνώριζε την ύπαρξη τέτοιων κρυμμένων αντικειμένων όφειλε να το φανερώσει στην Διοίκηση, απ’ όπου μάλιστα θα εισέπραττε μια καλή και πλουσιοπάροχη ανταμοιβή. Όσοι αντιθέτως δεν τα φανέρωναν και κάποια στιγμή αποκαλύπτονταν θα εθεωρούντο παραβάτες των κανόνων υγείας και θα τιμωρούντο, όπως οι νόμοι όριζαν.
Η αλληλογραφία των κατοίκων επιτρέπετο δύο μέρες κάθε εβδομάδα. Τα γράμματα θα έπρεπε να είναι γραμμένα στο ένα φύλλο του χαρτιού για να είναι πιο εύκολο το «κάπνισμά» τους. Το «κάπνισμα» ήταν μια διαδικασία απολύμανσης κατά την οποία τα γράμματα περνούν μέσα από ένα σύννεφο καπνού που προέρχεται από το άναμμα κάποιας ειδικής φωτιάς.
Τα αυστηρά μέτρα για την αντιμετώπιση της θανατηφόρας αυτής ασθένειας δεν αφορούσαν μόνο τους ντόπιους πολίτες αλλά και αυτούς τους Άγγλους στρατιώτες. Γι’ αυτό οποιαδήποτε παράβαση των «προφυλακτικών της υγείας» νόμων, ετιμωρείτο ακόμα και για αυτούς με τη ποινή του θανάτου.
Οι σκληροτράχηλοι χωρικοί των Κομητάτων αποκλεισμένοι και απομονωμένοι στο δύσκολα προσπελάσιμο ορεινό χωριό τους μάθαιναν τα νέα του «έξω κόσμου» με αρκετή καθυστέρηση και αργοπορία. Όταν τελικά η είδηση της όποιας επιδημίας, που για την εποχή εκείνη ήταν πολύ συνηθισμένη, έφτανε «στα αυτιά τους», αναμφίβολα τους εθορυβοποιούσε και προς στιγμή τους ετρομοκρατούσε, ιδιαίτερα μάλιστα στο άκουσμα του μαζικού θανάτου που σκορπούσε στο πέρασμά της. Παρόλο αυτά κάτι τέτοιου είδους γεγονότα όσο θλιβερά και ανησυχαστικά και αν ήταν αφορούσαν άλλους λαούς και συνέβαιναν σ’ άλλες περιοχές, σ’ άλλες χώρες άγνωστες και μακρινές. Γι’ αυτό και τα ξεχνούσαν αμέσως μόλις άρχιζαν ν’ ασχολούνται με τα καθημερινά τους ενδιαφέροντα το σπιτικό τους και τις εργασίες τους, έως την στιγμή που χωρίς να καταλάβουν πως, βρέθηκαν και αυτοί οι ίδιοι στο επίκεντρο ενός φοβερού καταστρεπτικού κυκλώνα που απειλούσε την ίδια τους την ζωή. Η θανατηφόρα πανώλη είχε ήδη κτυπήσει και την δική τους πόρτα.
Ευτύχημα είναι το ότι οι Κόμητες έγκαιρα κατανόησαν το πόσο σοβαρή, δύσκολη και επικίνδυνη ήταν η κατάσταση στην οποία είχαν βρεθεί, παρόλο που δεν ήταν εύκολο για αυτούς να πιστέψουν και να αποδεχθούν το μεγάλο αυτό κακό που τόσο ανεπάντεχα τους είχε βρει. Τρομοκρατημένοι και πανικόβλητοι έχουν στην κυριολεξία παραλύσει μη γνωρίζοντας τι να κάνουν και πώς να συμπεριφερθούν. Μαθημένοι να είναι «κουμπωμένοι» με τους ξένους λόγω των δεινών που για αιώνες εξ αιτία τους υπέφεραν, προσπαθούν να προσεγγίσουν το σήμερα και να βάλουν σε μια ισορροπία την σκέψη τους και την συμπεριφορά τους. Αμήχανοι και μπερδεμένοι παρακολουθούν ανήμπορη μια απίστευτη και πρωτόγνωρη γι’ αυτούς «επέλαση των Μυρίων» να κατακλύζει το χωριό και την όλη περιοχή τους.
Οι δισταγμοί και οι αμφιταλαντεύσεις έγκαιρα απομακρύνθηκαν. Κατάλαβαν επί τέλους, πως αυτοί που κατάκλυσαν τον τόπο τους δεν είχαν τίποτα κοινό με τις ορδές των αιμοσταγών πειρατών, των αρπαγών Σταυροφόρων και κάθε λογής βαρβάρων επιδρομέων του παλιού καιρού, που σκοπό τους είχαν την λεηλασία, και την καταστροφή το αιματοκύλισμα και το αφανισμό. Αυτοί ήταν αληθινοί συνάνθρωποι τους, με τα ίδια δικά τους ενδιαφέροντα και τον ίδιο σκοπό, σοβαροί και ίσως σκληροί αλλά δίκαιοι και πάνω απ’ όλα ειλικρινείς. Άνθρωποι που με σεβασμό και κατανόηση βρέθηκαν στο πλευρό τους για να τους προσφέρουν βοήθεια και να τους συμπαρασταθούν. Άνθρωποι που αγωνίζονται με αυταπάρνηση και ηρωισμό για να τους προστατέψουν και συγχρόνως να πετύχουν τον εντοπισμό και το σταμάτημα του ολέθριου αυτού κακού.
Οι κακοτράχαλοι και ατίθασοι Κόμητες αν και στην αρχή ήσαν έτοιμοι να «πιάσουν τα πουλιά στον αέρα» σύντομά πρυτάνευσε η σύνεση και η λογική και όχι μόνο αποδέχθηκαν του κανόνες του παιχνιδιού όσο σκληροί και αν ήταν, αλλά και συνεργάσθηκαν με τις αρχές προσφέροντας τον καλλίτερο εαυτό τους, για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του μεγάλου κακού. Γι αυτό και συνεισέφεραν από την πλευρά τους ότι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν στον κοινό αγώνα για την εξαφάνιση της θανατηφόρας αυτή επιδημίας που απειλούσε σοβαρά την ίδια τους την ύπαρξη.
Η γρήγορη αντιμετώπιση της νόσου από τις αγγλικές αρχές, ο προγραμματισμός και η μεθοδικότητα των αξιωματούχων της Υγείας και του Στρατού, ο τέλειος συντονισμός των διαφόρων υπηρεσιών, η υποδειγματική συμμετοχή η αγόγγυστη υπακοή και ολόψυχη συνεργασία των κατοίκων των Κομητάτων οδήγησε επιτέλους στο ποθούμενο αποτέλεσμά.
Στις 10 Οκτωβρίου 1816 μετά από μια περίοδο δυόμιση μηνών ή κατάσταση είχε ξεκαθαρίσει και νέα κρούσματα της πανώλης δεν υπήρξαν πια. Μια αποικιοκρατική χώρα όπως η Αγγλία που δεν θα έπρεπε να είναι και τόσο περήφανη, λόγω της αχρείας διακυβέρνηση και της αισχρής της συμπεριφοράς έναντι των ιθαγενών των χωρών που είχε κατακτήσει, σε τούτη την περίπτωση θέλοντας ή μη έπραξε, πράγμα που σπάνια συνέβαινε, αυτό που όφειλε, αυτό που έπρεπε, αυτό που επιβάλλετο.
Έτσι στην προαναφερόμενη ημερομηνία πανηγυρικά προκηρύσσεται ο τερματισμός της επιδημίας που άφησε πίσω της έναν Άγγλο στρατιώτη και εβδομήντα Κόμητες νεκρούς. Πολλούς από τους εναπομείναντες να έχουν δει το θάνατο με τα ίδια τους τα μάτια και όλους τους άλλους ψυχικά ερείπια να παραπαίουν ανάμεσα στην ζωή και τον θάνατο, συγκλονισμένοι, και πονεμένοι με καρδιές πλημμυρισμένες από τον τρόμο τον φόβο και τον αποτροπιασμό.
Η απομάκρυνση του φοβερού αυτού εφιάλτη, έφερε ξανά την ελπίδα στους ταλαίπωρους βασανισμένους και πληγωμένους τόσο σωματικά όσο και ψυχικά χωρικούς. Και η χαρά της ζωής ξαναγύρισε πίσω στο χαροκαμένο χωριό, στο οποίο ως και χθες βασίλευε η απελπισία, η απόγνωση και το θανατικό.
Βιβλιογραφία
1) Ιστορία της Κεφαλονιάς του Γεώργιου Ν. Μοσχόπουλος
2) Ιστορία της Κεφαλονιάς του Ευάγγελου Παρέντη
3) Ιστορία της Νήσου Κεφαλονιάς του Ευστάθιου Κ. Λιβιεράτου
4) Πως προφυλάχτηκε η Κεφαλονιά από την πανούκλα του 1919 του Κ. Ν. Αλιβιζάτου
5) Πρόληψη της αρρώστιας και κοινωνική προστασία στα Εφτάνησα επί Αγγλοκρατίας του Ιωάννου Γ. Λασκαράτου.
Το Χρονικό Της Φονικής επιδημίας Πανώλης του 1816 στα Κομητάτα Κεφαλονιάς
ΚΟΜΗΤΑΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, του Κυριάκου Τσιμά
Σε ένα από τα αγκωνάρια του ατσουπιού του προσεισμικού πατρικού μου σπιτιού, υπήρχε βαθιά λαξεμένη στην σκληρή πέτρα με σκαρπέλο άξιου τεχνίτη ή απλή όσο και λιτή επιγραφή.
« ΠΑΝΟΥΚΛΑ 1816 »
Από πιτσιρικάς είχα διαπιστώσει την ύπαρξή της. Λόγω του νεαρού της ηλικίας μου, δεν της είχα δώσει ποτέ την πρέπουσα σημασία και ποτέ δεν επέδειξα το οφειλόμενο ενδιαφέρον στο να αποκρυπτογραφήσω το αληθινό της νόημα.
Ανατολικά του χωριού των Κομητάτων, του χωριού στο οποίο γεννήθηκα και μεγάλωσα και εκεί που τελειώνει η συνοικία των Χρυσαφαίων, υπήρχαν τα ερείπια ενός παμπάλαιου, οικογενειακού κτητορικού μας ναού της Μισοσπορίτισσας ή Μπουρμπουρέλους όπως την αποκαλούσαμε. Το προαύλιο του Ναού σύμφωνα με της επικρατούσες τότε συνήθειες, χρησιμοποιείτο για τον ενταφιασμό των νεκρών της οικογενείας μας. Κάποτε ο αείμνηστος πατέρας μου, (ιερέας του χωριού) πήρε την μεγάλη απόφαση να μεταφέρει τα οστά των προγόνων μας και να τα επανενταφιάσει στο πρόσφατα κατασκευασμένο κοινοτικό Νεκροταφείο, που βρίσκεται δίπλα στον δημόσιο δρόμο που οδηγεί στο χωριό και αρκετά έξω απ’ αυτό στην θέση που λέγεται Βαρδοΐνάς.
Πριν αρχίσει η διαδικασία της ανακομιδής τέλεσε μέσα σε ατμόσφαιρας βαθιάς κατάνυξης Μνημόσυνο στην μνήμη των νεκρών μας στην κατάμεστη από συγγενείς και φίλους παλιά εκκλησία του Αγίου Ελευθερίου. Στην συνέχεια σύσσωμο το εκκλησίασμα μετέβει στο προαναφερόμενο παλιό Νεκροταφείο του ερειπωμένου πια Ναού της Μισοσπορίτισσας όπου έγινε και το τρισάγιο. Η επιμνημόσυνη αυτή δέηση, σηματοδότησε την ολοκλήρωση των προβλεπομένων για την περίσταση θρησκευτικών τελετών προς απόδοση των ενδεδειγμένων τιμών στους νεκρούς μας προγόνους. Στην συνέχεια καθένας από τους παρευρισκομένους συνέβαλλε με τον προσωπικό δικό του τρόπο στην απόδοση φόρου τιμής στους προσφιλείς του, κυρίως μέσα από κάποιο σύντομο νοσταλγικό ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο, ευλαβικό προσκύνημα σε πρόσωπα που πεισματικά παρέμεναν ακόμα ζωντανά τόσο στη μνήμη τους όσο και στους συλλογισμούς τους.
Τότε ήταν που είδα τον πατέρα να υποδεικνύει σε παρέα συγγενών τρία συγκεκριμένα μνήματα τα οποία σύμφωνα με όσα από παράδοση γνώριζε, περιείχαν σορούς συγγενών μας που είχαν πέσει θύματα, μιας φοβερής και τρομερής επιδημίας πανούκλας που εδώ και πάρα πολλά χρόνια είχε πλήξει το δύσμοιρο χωριό. Είχα εντυπωσιαστεί ακούγοντας τον να επεξηγεί ότι οι νεκροί είχαν καλυφθεί από παχύ στρώμα ασβέστη σαν επιβαλλόμενος τρόπος ταφής για την αποφυγή μιας περαιτέρω μετάδοσης της αποτρόπαιας αυτής νόσου.
Ήταν η πρώτη φορά που μάθαινα για την τρομερή αυτή επιδημία που τόσο ξαφνικά έπληξε και λίγο έλειψε ν’ αποβεί μοιραία για το σύνολο των ταλαίπωρων φτωχών κατοίκων του χωριού. Το άνοιγμα των τάφων είχε σαν επακόλουθο την πέρα για πέρα επιβεβαίωση και επαλήθευση των όσων ο αείμνηστος πατέρας μου είχε λεπτομερώς εξιστορήσει.
Μια ξεχασμένη λιτή σπαρτιατική επιγραφή και τρεις θαμμένοι στον ασβέστη σκελετοί, έγιναν αιτία ενός έμμονου προβληματισμού που τελικά με οδήγησε στην επιτακτική ανάγκη να επαναφέρω στο φως μια ξεχασμένη, θλιβερή γεμάτη δάκρυ και πόνο ιστορία. Είναι η τραγική ιστορία μιας θανατηφόρου επιδημίας που πριν από δύο σχεδόν αιώνες έπεφτε σαν κεραυνός εν αιθρία για να κτυπήσει χωρίς οίκτο και έλεος το πολύπαθο χωριό μας.
Το τραγικό αυτό γεγονός σκεπασμένο από την αχλή του αδυσώπητου παμφάγου χρόνου, έχει πλέον ξεχασθεί από το πλατύ κοινό του Νησιού μας και ειδικά από μας τους Κόμητες παρ’ όλο που είμαστε οι άμεσα ενδιαφερόμενοι μιας και το δραματικό αυτό γεγονός συνέβη στο τόπο μας και αφορούσε αποκλειστικά και μόνο την περιοχή μας. Έχει πάντως καταγραφεί στις σελίδες του βιβλίου της τοπικής ιστορίας του χωριού μας σαν μια ακόμα ζοφερή τραγωδία ανάμεσα σε τόσες άλλες που κατά καιρούς έχουν διαδραματισθεί στον πολύπαθο τόπο μας.
Αξίζει να επαναφέρουμε στη μνήμη μας τα δραματικά εκείνα γεγονότα, τους αφανείς πρωταγωνιστές, τον απεγνωσμένο τους αγώνα, το ρόλο που έπαιξαν και τον τρόπο με το οποίο επιτυχώς αντιμετώπισαν την πολύνεκρη αυτή τραγωδία. Πριν προχωρήσω είναι αναγκαίο να αναφερθώ στην πολιτική και κοινωνική κατάσταση που επικρατούσε στα μέρη μας και το περίγυρό του για να μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα πρόσωπα και καταστάσεις στις οποίες εν συνεχεία θα αναφερθώ.
Για πρώτη φορά στην νεώτερη του ιστορία, τμήμα του σκλαβωμένου ελληνισμού αποκτά την πολυπόθητη Λευτεριά του. Η Συνθήκη της Κων/πολης το 1800 ανακηρύσσει τα Επτάνησα ανεξάρτητο κράτος με την ονομασία
« Ι Ο Ν Ι Ο Σ Π Ο Λ Ι Τ Ε Ι Α »
Αναγνωρίζεται απ’ όλες της Ευρωπαϊκές Δυνάμεις. Δυστυχώς και τα συμφέροντα τόσο τα γεωπολιτικά όσο και τα οικονομικά των μεγάλων δεν του επιτρέπουν μια μακρόχρονη επιβίωση. Έτσι η Συνθήκη του Τιλσίτ το 1807 καταργεί την «ΙΟΝΙΑ ΠΟΛΙΤΕΙΑ» και την παραδίδει με την επέμβαση κυρίως της Ρωσίας στην κατοχή των Γάλλων, αυτή την φορά των Αυτοκρατορικών. Οι Άγγλοι υπονομεύουν τους Γάλλους τους πολεμούν και σιγά-σιγά καταλαμβάνουν ένα-ένα τα Νησιά. Έτσι επέρχεται αντικατάσταση της Γαλλικής κατοχής από μια κατοχή Αγγλική. Τελικά με την Συνθήκη των Παρισίων το 1815 τα Επτάνησα αναγνωρίζονται για μια ακόμα φορά με το όνομα
« Ε Ν Ω Μ Ε Ν Α Κ Ρ Α Τ Η Τ Ω Ν Ι Ο Ν Ι Ω Ν Ν Η Σ Ω Ν »
Αποτελεί κράτος ομόσπονδο και αυτόνομο κάτω από την προστασία της Αγγλίας. Ανώτατος Άρχων είναι ο εκάστοτε Άγγλος βασιλιάς (Protector) με αντιπρόσωπό του τον Αρμοστή ο οποίος μπορούσε να επέμβει με το δικαίωμα αρνησικυρίας (veto) τόσο στο νομοθετικό έργο της βουλής όσο και την εκτελεστική εξουσία που ασκούσε η γερουσία. Η Αγγλία υποτίθεται ότι ήταν ο προστάτης του νεοσύστατου κράτους. Ατυχώς όμως και η λεγόμενη προστασία της δεν ήταν τίποτα άλλο από μια εξωραϊσμένη αποικιοκρατική εξουσία που κράτησε πάνω από 50 χρόνια. Ο ατίθασος Επτανησιακός Λαός αντιστάθηκε σθεναρά και αγωνίσθηκε ηρωικά αψηφώντας συλλήψεις, βασανιστήρια, φυλακίσεις, εξορίες και εκτελέσεις απαιτώντας από την κραταιή υπερδύναμη κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές δικαιοσύνη, ελευθερία και αυτοδιάθεση. Την ανάγκασε να αποδεχθεί τα δίκαια αιτήματά του. Έτσι με την Συνθήκη του Λονδίνου της 29ης Μαρτίου 1864 αποκτά την αυτοδιάθεσή του και επιτέλους πραγματοποιείται η πολυπόθητη ενσωμάτωση της Επτανήσου με την «Μητέρα Πατρίδα».
Η περίοδος αυτή και μάλιστα οι δύο πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα σημαδεύονται από την επιδημία της πανούκλας που ήταν από της πιο φονικές ειδικό στα Τουρκο̿κρατούμενα εδάφη. Ο Ρίζος Νερουλός γράφει σύμφωνα με την μετάφραση του Κυριάκου Ψιμόπουλου ότι «Απλώθηκε σε όλες τις επαρχίες της Μικράς Ασίας και της Ευρωπαϊκής Τουρκίας και θέρισε το ένα τρίτο του πληθυσμού αν όχι το μισό». Μόνλ στην Κων/πολη που την εποχή εκείνη οι κάτοικοί της δεν υπερέβαιναν της 600.000 άφησε 200.000 νεκρούς μέσα σε τέσσερεις μήνες. Σαν πύρινη λαίλαπα ξαπλώθηκε σ’ όλο τον βαλκανικό χώρο ακάθεκτη κατέβηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα από τη Μακεδονία και την Θεσσαλία έφθασε στην Πελοπόννησο και επεκτάθηκε στα νησιά του Αιγαίου και του Ιονίου.
Το 1815 φθάνει στην Κέρκυρα, μεταδίδεται στο χωριό Μαραθιά και μεταφέρεται εν συνεχεία σ’ όλη την περιοχή της Λευκίμμης (1815). Η Αγγλία που μόλις είχε αναλάβει την διοίκηση της Επτανήσου αντιμετωπίζει με επιτυχία την φονική αυτή επιδημία και τελικά κατορθώνει να την σταματήσει με τρόπο ίσως σκληρό αλλά αναγκαίο. Τον Γενάρη του 1816 φθάνει στα Επτάνησα ο πρώτος Άγγλος Αρμοστής ο πασίγνωστος, αντιπαθητικός, τυραννικός, μισέλληνας ο Sir Thomas Maitland ο οποίος μάλιστα λόγω της θανατηφόρας αυτής επιδημίας, δεν καταδέχεται να πραγματοποιήσει την επίσημη τελετή ανάληψης των υψηλών του καθηκόντων. Αντιθέτως πρωτοστάτησε στην αντιμετώπιση της επιδημίας με ικανότητα, δυναμικότητα και συγχρόνως βιαιότητα και αυταρχισμό και της 8 Ιουλίου πανηγυρικά προκηρύσσει τον τερματισμό της φοβερής αυτής επιδημίας.
Το αποτέλεσμα τραγικό: Στους 700 πολίτες που είχαν προβληθεί μόνο 70 θεραπεύθηκαν, από δε τα Αγγλικά στρατεύματα στους 28 προσβληθέντες μόνο οι 3 ανέλαβαν. Όσο για τα ειδικά σώματα Κορσικανών που αποτελούνταν από εθελοντές βαρυποινίτες οι οποίοι είχαν αναλάβει την απολύμανση των σπιτιών των πασχόντων, με αντάλλαγμα την απελευθέρωσή τους αν επιβίωναν από τους 64 που πήραν μέρος μόνο 14 επέζησαν. Επί πλέον τα στρατοδικεία καταδίκασαν 10 πολίτες και έναν Άγγλο στρατιώτη σε θάνατο για παράβαση «των περί Υγείας Νόμων και Διατάξεων» τους οποίους και εκτέλεσαν δίνοντας χάρη μόνο σ’ έναν που ήταν προεστός του χωριού της Κερκύρας Ατσουπάδες.
Φυσικό επακόλουθο η λειτουργία των λοιμοκαθαρτηρίων σ’ όλα τα Επτάνησα να γίνουν πιο αυστηρή και οι ποινές στους παραβάτες των υγειονομικών κανόνων ακόμα πιο αυστηρότερες. Όσο για τα μέτρα που πήραν οι αρχές σ’ αυτήν την επιδημία αποτέλεσαν «μοντέλο» για την αντιμετώπιση στο μέλλον παρόμοιων καταστάσεων.
Κάποιος με το όνομα Βαγγέλης Βεντουράτος επιστρέφοντας από την Άρτα ξεμπαρκάρισε στο ήσυχο και ειρηνικό λιμανάκι της Αγίας Ευφημίας. Αντί όμως να παρουσιασθεί ως όφειλε στο λοιμοκαθαρτήριο για να τον εξετάσουν οι γιατροί και να τον ελέγξουν, αυτός αγνοώντας τους υγειονομικούς κανόνες ξεφεύγει από την επιτήρηση και σε κάποια στιγμή φθάνει στο χωριό Κομητάτα της πάνω Ερίσσου. Ο άνθρωπος αυτός ατυχώς και είχε μολυνθεί από την απαίσια αρρώστια της πανούκλας, με αποτέλεσμα να την μεταδώσει στους απονήρευτους και ανέμελους συγχωριανούς του.
Η εκδήλωση της φοβερής αυτής επιδημίας γίνεται την αποφράδα ημέρα της 25ης Ιουνίου του 1816. Αμέσως ενημερώνονται οι Αγγλικές αρχές που φοβούμενες το χειρότερο στέλλουν στο χωριό ειδική επιτροπή για να επιληφθεί του θέματος, να διερευνήσει τα καθέκαστα και να λάβει τα αναγκαία μέτρα. Εγκαθίσταται στα Κομητάτα, συγκροτείται σε σώμα και συντονίζει της ενέργειές της, που είναι η εξέταση των ασθενών και η παρακολούθηση των συνθηκών υγείας.
Από την πρώτη στιγμή διαπιστώνεται η ύπαρξη της Πανώλης που λόγω της μεταδοτικής της φύσεως, η επιτροπή εισηγείται χωρίς καμιά καθυστέρηση την άμεση εφαρμογή των «νόμων της καραντίνας». Τα Κομητάτα και ολόκληρη η γύρω τους περιοχή τίθεται σε απομόνωση, καταργούνται οι συνταγματικές ελευθερίες και γίνεται επιβολή του στρατιωτικού νόμου. Είναι αλήθεια ότι η Αγγλική διοίκηση αμέσως και χωρίς καμιά χρονοτριβή προχωρεί με μεθοδικότητα και άψογη οργάνωση στην αντιμετώπιση της κρίση με τρόπο σοβαρό και επιδέξιο.
Ο Διοικητής Αβραάμ Σουμελκέτελ αναλαμβάνει αρχηγός της όλης επιχείρησης την οποία καθοδηγεί και συντονίζει. Όπως μάλιστα αναφέρεται σε επίσημα έγραφα «ειργάσθη συντώνος και τελεσφόρος κατά του δεινού».
Αποστέλλεται μεγάλη αστυνομική δύναμη που ενεργεί αυτόνομα και ανεξάρτητα, επικεφαλής της οποίας τίθεται ο καπιτάνο Τυπάλδος «ένας έξυπνος και δραστήριος αξιωματικός της ντόπιας αστυνομίας» όπως αναφέρεται επίσης σε έγραφα της εποχής. Η αντιμετώπιση της κρίσης επιμερίζεται σε δυο βασικούς τομείς, το στρατιωτικό και τον υγειονομικό με τα ακόλουθα μέτρα που ελήφθησαν για το καθένα χωριστά.
Α) Μέτρα Στρατιωτικά
Ο Στρατιωτικός Διοικητής του Νησιού Στρατηγός Smith συντονίζει της ενέργειες από στρατιωτικής πλευράς δυναμικά και σκληρά. Την ίδια στιγμή που διαπιστώθηκε η επιδημία, κηρύσσει τον Στρατιωτικό Νόμο σε ολόκληρη την περιφέρεια των Κομητάτων. Αποστέλλεται μεγάλη στρατιωτική δύναμη που περιβάλλει και ασφυκτικά αποκλείει το χωριό με διπλή περίφραξη και φρουρά. Ο αποκλεισμός είναι αυστηρός και απόλυτος. Επιβάλλεται στους φρουρούς να τυφεκίζουν οιονδήποτε πλησιάζει το στρατιωτικό περίφραγμα ή αρνηθεί υπακοή και συμμόρφωση απέναντι των διαταγών τους.
Επίσης απαγορεύεται η δια θαλάσσης επικοινωνία της όλης περιοχής. Οι όρμοι και τα λιμανάκια όπως ο Πλατύ Λιμιώνας, η Αγιά Σοφιά, τα Χοργοτά, η Σκοτεινή, η Αργεία, τα Σαρακίνικα και τα Γαγιάνα μπαίνουν σε αυστηρό αποκλεισμό και η φρούρησή τους γίνεται επί εικοσιτετραώρου βάσεως. Η προσάραξη και η αναχώρηση βάρκας ή καϊκιού απαγορεύεται. Στους στρατιωτικούς φρουρούς έχει δοθεί η ίδια ρητή διαταγή, δηλαδή η επί τόπου εκτέλεση οιονδήποτε παραβάτη. Απαγορεύεται η εισαγωγή η εξαγωγή οιουδήποτε πράγματος ή αντικειμένου. Απαγορεύεται το κυνήγι σε όλη την περιοχή.
Ειδικό στρατιωτικό σώμα Κορσικανών με διοικητή τον Λοχαγό Zerbi του βασιλικού Τάγματος των Κορσικανών αποστέλλεται εσπευσμένως στο χωριό. Το τάγμα αυτό όπως και στην περίπτωση της επιδημίας πανώλης στην Λευκίμμη Κερκύρας αποτελείτο από εθελοντές βαρυποινίτες οι οποίοι αναλάμβαναν την επίβλεψη και απολύμανση των διαφόρων αντικειμένων τόσο των υπόπτων όσο και των ασθενών με αντάλλαγμά την απελευθέρωσή τους στην περίπτωση που θα επιβίωναν. Επίσης είναι υπεύθυνοι για την παροχή τροφίμων και νερού στην όλη αποκλεισμένη περιοχή. Κλείνουν τα σπίτια στα οποία έχει παρουσιαστεί η αρρώστια και απαγορεύουν την έξοδο των κατοίκων τους από αυτά.
Κάθε παράβαση τιμωρείται με θάνατο. Με προκήρυξη (Proclamazone) του Στρατηγού Smith της 12ης Αυγούστου του 1816, ορίζεται η ακατοίκητη νησίδα Δασκαλιό η όπως σήμερα αποκαλείται Μαθηταριό στο κανάλι μεταξύ Ερίσσου και Ιθάκης να μετατραπεί σε υπαίθριο νοσοκομείο με σκοπό να μεταφέρονται εκεί οι αναρρωνύοντες ασθενείς της φοβερής αυτής νόσου.
Β) Μέτρα Υγειονομικά
Ο Κόμης Ριβαρόλας αναλαμβάνει την υπέρτατη επίβλεψη των υγειονομικών τμημάτων των Νησιού. Ο Ιάκωβος Τούλλη (Tully) πρώτος χειρουργός του 35ου συντάγματος των βρετανικών στρατευμάτων στα Επτάνησα, Έφορος της Υγείας και Πρόεδρους του Εφορίου τίθεται επί κεφαλής και συντονίζει το υγειονομικό σκέλος. Είναι ο επιστήμονας του οποίου η δραστηριότητα, η εμπειρία και η ικανότητα είναι αδιαμφισβήτητες. Η πληθώρα των τιμητικών περγαμηνών του, τεκμηριώνουν την μεγάλη του προσφορά στην επιστήμη και τον άνθρωπο με κορυφαία στιγμή τον πρωταγωνιστικό ρόλο στην θετική αντιμετώπιση της φονικής επιδημίας πανώλης που τον περασμένο χρόνο είχε πλήξει την περιοχή της Λευκίμμης στην Κέρκυρα.
Αποστέλλονται γιατροί διαφόρων ειδικοτήτων στην πληγείσα περιοχή. Φτάνουν εσπευσμένα οι Mr Masenti και ο ειδικός γιατρός Bormelli για την οργάνωση νοσοκομείων για την πανώλη. Μετατρέπουν τις εκκλησίες του χωριού σε νοσοκομεία κα δημιουργούν λαζαρέττα. Ο Ναός του Αγίου Παντελεήμονα στα Χοργοτά, δίπλα στο ομώνυμο οικισμό μετατρέπεται και αυτός σε νοσοκομείο και η γύρω περιοχή σε στρατόπεδο συγκέντρωση των υπόπτων. Οι σκηνές σ’ αυτά τα στρατόπεδα διαβαθμίζονται σύμφωνα με το διαφορετικό βαθμό υποψίας του συγκεκριμένου ατόμου, περιβάλλονται από τοίχους και φρουρούς με σκοπιές, με τέτοιο τρόπο ώστε κάθε σκηνή να θεωρείται σαν ένα μικρό λαζαρέτο. Σ’ αυτά αναλαμβάνουν υπηρεσία πολλοί γιατροί ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζει και διακρίνεται για την εργατικότητά του και την αμέριστη προσφορά του ο Δόκτορας Μεταξάς «ένας ντόπιος γιατρός ταλαντούχος και φημισμένος» όπως περιγράφετε σε επίσημα έγγραφα.
Τα άλογα, τα μουλάρια, τα γαϊδούρια, οι χοίροι και τα γιδοπρόβατα απομακρύνονται από το χωριό με την φροντίδα του Εφόρου της Κοινής Υγείας. Σε περίπτωση που κάποιο ζώο ψοφήσει επιβάλλεται να καεί και εν συνέχεια το απομεινάρι του να χωθεί σε λάκκο βαθιά μέσα στη γη. Όλα ανεξαιρέτως τα κατοικίδια ζώα θανατώνονται, καίγονται και τα υπολείμματά τους χώνονται σε λάκκους βαθείς.
Η παρακολούθηση της υγείας των κατοίκων του χωριού τίθεται επί καθημερινής βάσεως και εκδίδεται δελτίο των πασχόντων αλλά και εκείνων που θεωρούνται ύποπτοι. Συγκεντρώνονται στα ειδικά στρατόπεδα που προαναφέραμε και έτσι ξεχωρίζονται οι ασθενείς από τους υγιείς.
Υποβάλλονται όλοι σε αναγκαστικό πλύσιμο και αλλαγή των ενδυμάτων τους, κάτω από την άυπνο επίβλεψη των γιατρών. Όλα τα αντικείμενα πλένονται προσεκτικά με νερό και σαπούνι και βγαίνουν έξω από τα σπίτια τους καθημερινά για να λιαστούν και να αερισθούν. Οι γιατροί καθημερινά παρακολουθούν τόσο το πρωί όσο και το απόγευμα το σύνολο των κατοίκων του χωριού.
Ο προεστός του χωριού διατάζεται μέσα το πολύ σε πέντε ώρες να κλείσει τα σπίτια στα οποία έχει παρουσιασθεί η αρρώστια και να τα θέσει σε απομόνωση. Επίσης καταρτίζει κατάλογο των σπιτιών και των ατόμων που κατοικούν σε κάθε ένα απ’ αυτά. Σε άλλο κατάλογο καταγράφονται οι πόροι κάθε οικογένειας και τα τρόφιμα που χρειάζεται ούτως ώστε η διοίκηση να προμηθεύει τα αναγκαία τρόφιμα στα σπίτια που βρίσκονται σε καραντίνα. Τους παρέχεται νερό κάθε μέρα στις 10 το πρωί μέσα σε ειδικά αγγεία που τοποθετούνται μπροστά ακριβώς από την πόρτα τους.
Τα πτώματα εκείνων που πεθαίνουν από την πανώλη καίγονται ή θάπτονται σε βαθύ τάφο αφού πρώτα σκεπασθούν από ένα παχύ στρώμα ασβέστη. Οι αρχές υποψιάζονται ότι πολλοί πριν πεθάνουν ενδεχομένως να είχαν αποκρύψει διάφορα προσωπικά τους αντικείμενα που και αυτά να είχαν μολυνθεί. Γι’ αυτό και οι αξιωματούχοι για την «κοινή υγεία» είχαν διαταγή να ενημερώνουν τους οικείους των ότι οποιοσδήποτε γνώριζε την ύπαρξη τέτοιων κρυμμένων αντικειμένων όφειλε να το φανερώσει στην Διοίκηση, απ’ όπου μάλιστα θα εισέπραττε μια καλή και πλουσιοπάροχη ανταμοιβή. Όσοι αντιθέτως δεν τα φανέρωναν και κάποια στιγμή αποκαλύπτονταν θα εθεωρούντο παραβάτες των κανόνων υγείας και θα τιμωρούντο, όπως οι νόμοι όριζαν.
Η αλληλογραφία των κατοίκων επιτρέπετο δύο μέρες κάθε εβδομάδα. Τα γράμματα θα έπρεπε να είναι γραμμένα στο ένα φύλλο του χαρτιού για να είναι πιο εύκολο το «κάπνισμά» τους. Το «κάπνισμα» ήταν μια διαδικασία απολύμανσης κατά την οποία τα γράμματα περνούν μέσα από ένα σύννεφο καπνού που προέρχεται από το άναμμα κάποιας ειδικής φωτιάς.
Τα αυστηρά μέτρα για την αντιμετώπιση της θανατηφόρας αυτής ασθένειας δεν αφορούσαν μόνο τους ντόπιους πολίτες αλλά και αυτούς τους Άγγλους στρατιώτες. Γι’ αυτό οποιαδήποτε παράβαση των «προφυλακτικών της υγείας» νόμων, ετιμωρείτο ακόμα και για αυτούς με τη ποινή του θανάτου.
Οι σκληροτράχηλοι χωρικοί των Κομητάτων αποκλεισμένοι και απομονωμένοι στο δύσκολα προσπελάσιμο ορεινό χωριό τους μάθαιναν τα νέα του «έξω κόσμου» με αρκετή καθυστέρηση και αργοπορία. Όταν τελικά η είδηση της όποιας επιδημίας, που για την εποχή εκείνη ήταν πολύ συνηθισμένη, έφτανε «στα αυτιά τους», αναμφίβολα τους εθορυβοποιούσε και προς στιγμή τους ετρομοκρατούσε, ιδιαίτερα μάλιστα στο άκουσμα του μαζικού θανάτου που σκορπούσε στο πέρασμά της. Παρόλο αυτά κάτι τέτοιου είδους γεγονότα όσο θλιβερά και ανησυχαστικά και αν ήταν αφορούσαν άλλους λαούς και συνέβαιναν σ’ άλλες περιοχές, σ’ άλλες χώρες άγνωστες και μακρινές. Γι’ αυτό και τα ξεχνούσαν αμέσως μόλις άρχιζαν ν’ ασχολούνται με τα καθημερινά τους ενδιαφέροντα το σπιτικό τους και τις εργασίες τους, έως την στιγμή που χωρίς να καταλάβουν πως, βρέθηκαν και αυτοί οι ίδιοι στο επίκεντρο ενός φοβερού καταστρεπτικού κυκλώνα που απειλούσε την ίδια τους την ζωή. Η θανατηφόρα πανώλη είχε ήδη κτυπήσει και την δική τους πόρτα.
Ευτύχημα είναι το ότι οι Κόμητες έγκαιρα κατανόησαν το πόσο σοβαρή, δύσκολη και επικίνδυνη ήταν η κατάσταση στην οποία είχαν βρεθεί, παρόλο που δεν ήταν εύκολο για αυτούς να πιστέψουν και να αποδεχθούν το μεγάλο αυτό κακό που τόσο ανεπάντεχα τους είχε βρει. Τρομοκρατημένοι και πανικόβλητοι έχουν στην κυριολεξία παραλύσει μη γνωρίζοντας τι να κάνουν και πώς να συμπεριφερθούν. Μαθημένοι να είναι «κουμπωμένοι» με τους ξένους λόγω των δεινών που για αιώνες εξ αιτία τους υπέφεραν, προσπαθούν να προσεγγίσουν το σήμερα και να βάλουν σε μια ισορροπία την σκέψη τους και την συμπεριφορά τους. Αμήχανοι και μπερδεμένοι παρακολουθούν ανήμπορη μια απίστευτη και πρωτόγνωρη γι’ αυτούς «επέλαση των Μυρίων» να κατακλύζει το χωριό και την όλη περιοχή τους.
Οι δισταγμοί και οι αμφιταλαντεύσεις έγκαιρα απομακρύνθηκαν. Κατάλαβαν επί τέλους, πως αυτοί που κατάκλυσαν τον τόπο τους δεν είχαν τίποτα κοινό με τις ορδές των αιμοσταγών πειρατών, των αρπαγών Σταυροφόρων και κάθε λογής βαρβάρων επιδρομέων του παλιού καιρού, που σκοπό τους είχαν την λεηλασία, και την καταστροφή το αιματοκύλισμα και το αφανισμό. Αυτοί ήταν αληθινοί συνάνθρωποι τους, με τα ίδια δικά τους ενδιαφέροντα και τον ίδιο σκοπό, σοβαροί και ίσως σκληροί αλλά δίκαιοι και πάνω απ’ όλα ειλικρινείς. Άνθρωποι που με σεβασμό και κατανόηση βρέθηκαν στο πλευρό τους για να τους προσφέρουν βοήθεια και να τους συμπαρασταθούν. Άνθρωποι που αγωνίζονται με αυταπάρνηση και ηρωισμό για να τους προστατέψουν και συγχρόνως να πετύχουν τον εντοπισμό και το σταμάτημα του ολέθριου αυτού κακού.
Οι κακοτράχαλοι και ατίθασοι Κόμητες αν και στην αρχή ήσαν έτοιμοι να «πιάσουν τα πουλιά στον αέρα» σύντομά πρυτάνευσε η σύνεση και η λογική και όχι μόνο αποδέχθηκαν του κανόνες του παιχνιδιού όσο σκληροί και αν ήταν, αλλά και συνεργάσθηκαν με τις αρχές προσφέροντας τον καλλίτερο εαυτό τους, για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του μεγάλου κακού. Γι αυτό και συνεισέφεραν από την πλευρά τους ότι ήταν ανθρωπίνως δυνατόν στον κοινό αγώνα για την εξαφάνιση της θανατηφόρας αυτή επιδημίας που απειλούσε σοβαρά την ίδια τους την ύπαρξη.
Η γρήγορη αντιμετώπιση της νόσου από τις αγγλικές αρχές, ο προγραμματισμός και η μεθοδικότητα των αξιωματούχων της Υγείας και του Στρατού, ο τέλειος συντονισμός των διαφόρων υπηρεσιών, η υποδειγματική συμμετοχή η αγόγγυστη υπακοή και ολόψυχη συνεργασία των κατοίκων των Κομητάτων οδήγησε επιτέλους στο ποθούμενο αποτέλεσμά.
Στις 10 Οκτωβρίου 1816 μετά από μια περίοδο δυόμιση μηνών ή κατάσταση είχε ξεκαθαρίσει και νέα κρούσματα της πανώλης δεν υπήρξαν πια. Μια αποικιοκρατική χώρα όπως η Αγγλία που δεν θα έπρεπε να είναι και τόσο περήφανη, λόγω της αχρείας διακυβέρνηση και της αισχρής της συμπεριφοράς έναντι των ιθαγενών των χωρών που είχε κατακτήσει, σε τούτη την περίπτωση θέλοντας ή μη έπραξε, πράγμα που σπάνια συνέβαινε, αυτό που όφειλε, αυτό που έπρεπε, αυτό που επιβάλλετο.
Έτσι στην προαναφερόμενη ημερομηνία πανηγυρικά προκηρύσσεται ο τερματισμός της επιδημίας που άφησε πίσω της έναν Άγγλο στρατιώτη και εβδομήντα Κόμητες νεκρούς. Πολλούς από τους εναπομείναντες να έχουν δει το θάνατο με τα ίδια τους τα μάτια και όλους τους άλλους ψυχικά ερείπια να παραπαίουν ανάμεσα στην ζωή και τον θάνατο, συγκλονισμένοι, και πονεμένοι με καρδιές πλημμυρισμένες από τον τρόμο τον φόβο και τον αποτροπιασμό.
Η απομάκρυνση του φοβερού αυτού εφιάλτη, έφερε ξανά την ελπίδα στους ταλαίπωρους βασανισμένους και πληγωμένους τόσο σωματικά όσο και ψυχικά χωρικούς. Και η χαρά της ζωής ξαναγύρισε πίσω στο χαροκαμένο χωριό, στο οποίο ως και χθες βασίλευε η απελπισία, η απόγνωση και το θανατικό.
Βιβλιογραφία
1) Ιστορία της Κεφαλονιάς του Γεώργιου Ν. Μοσχόπουλος
2) Ιστορία της Κεφαλονιάς του Ευάγγελου Παρέντη
3) Ιστορία της Νήσου Κεφαλονιάς του Ευστάθιου Κ. Λιβιεράτου
4) Πως προφυλάχτηκε η Κεφαλονιά από την πανούκλα του 1919 του Κ. Ν. Αλιβιζάτου
5) Πρόληψη της αρρώστιας και κοινωνική προστασία στα Εφτάνησα επί Αγγλοκρατίας του Ιωάννου Γ. Λασκαράτου.
(αρχείο Παν. Στ. Πατρίκιου)
Κυριακή, 13 Ιανουαρίου 2013
Η ΜΑΓΕΥΤΙΚΗ ΕΡΙΣΣΟΣ
| Αγία Σοφία, η παραλία των Κομιτάτων, μετά τα Χοργοτά | |||||||||
| |||||||||
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου