Ο "ιστορικός" χρόνος στην Ιλιάδα
Η δομή του χρόνου στα γεγονότα που καταγράφει η Ιλιάδα.
Γράφει ο Αδάμης Ευθύμιος
ΠΗΓΗ http://omiriki-ereuna.blogspot.com/p/blog-page_15.html
Από την συνοπτική παρουσίαση της αφηγηματικής δομής της Ιλιάδας αντιλαμβανόμαστε ότι ο ποιητής δεν σκοπεύει να μιλήσει για όλα τα γεγονότα της 10ετούς τρωικής σύγκρουσης, παρά μόνο για λίγες ημέρες αυτού του πολέμου, όταν οι δύο αρχηγοί Αχιλλέας και Αγαμέμνονας συγκρούστηκαν δημόσια και ο ένας(Αχιλλέας) αποστασιοποιήθηκε από τις συγκρούσεις.
Η φιλονικία, ενώ αποτελεί ένα αυτοτελές γεγονός, με τους πρωταγωνιστές της, το δικό της χώρο – χρόνο, τις συνέπειές της και προσφέρεται για λογοτεχνική εκμετάλλευση, εντούτοις λειτουργεί μέσα σ’ ένα ευρύτερο «ιστορικό» πλαίσιο, στο οποίο βρίσκει την θέση της, ανάμεσα σε όσα προηγούνται και όσα ακολουθούν.
Ο ποιητής την κατατάσσει με μεγάλη ακρίβεια μέσα στα χρονικά πλαίσια του τρωικού πολέμου (την 10ετία της πολιορκίας), αφού και τον ίδιο τον τρωικό πόλεμο τον προσδιορίζει χρονικά, «ορίζοντας» το πλαίσιο της «εποχής» του, «χρονολογώντας» τον (έμμεσα), ως κάποιο γεγονός της παράδοσης, τοποθετώντας τον μέσα στην ροή της «ελληνικής ιστορίας»(παλαιότερα γεγονότα) .
Βέβαια η ροή του «ιστορικού» χρόνου, πέραν του επεισοδίου(Αχιλλέα - Αγαμέμνονα) δεν ακολουθεί ευθύγραμμη πορεία (παρελθόν – παρόν – μέλλον), γιατί ο ποιητής κωδικοποιεί (πολλαπλώς) την καταγραφή του, δημιουργώντας τελικά ένα χρονολογικό ιστό πάνω στον οποίο ο τρωικός πόλεμος έχει το δικό του (χρονικό) στίγμα .
Αν ξεκινήσουμε με αφετηρία τον χρόνο του ποιητή, πρέπει να πούμε ότι η συγκεκριμένη χρονική αφετηρία (ο αφηγηματικός χρόνος, του ποιητή) αποτελεί ένα τερματικό όριο στον χρονικό ορίζοντα που καλύπτει η Ιλιάδα, του οποίου το άλλο άκρο εκτείνεται απεριόριστα στο βάθος του χρόνου(στο παρελθόν).
Ο αφηγηματικός λοιπόν χρόνος (χρόνος που έζησε ο ποιητής) διαφοροποιείται με ευδιάκριτο τρόπο από τον δραματικό χρόνο( χρόνο του γεγονότος) και με βάση τις υπόλοιπες προτρωικές χρονικές πληροφορίες δημιουργεί ένα μεγάλο διάστημα, τον συνολικό χρόνο (παρελθόν - παρόν) που γνωρίζει ο ποιητής, αυτός είναι ο χρονολογικός ιστός που στήνεται από τις χρονικές πληροφορίες, σε διάφορα σημεία της Ιλιάδας ( αναδρομές, προβλέψεις…).
Συνεπώς με βάση το σχήμα παρόν - παρελθόν κινείται ο ποιητής στον χρόνο που γνωρίζει και τον «επεξεργάζεται» σε τρεις μεγάλες χρονικές ενότητες :
Ι) – Ο Αφηγηματικός Χρόνος (εποχή του ποιητή)
ΙΙ) – Ο Δραματικός χρόνος : Το 10ο έτος του Τρωικού Πολέμου(παρόν).
Εποχή της φιλονικίας Αχιλλέα - Αγαμέμνονα
ΙΙΙ) – Παρελθόν : Πρόσφατο = η 20ετία του τρωικού πολέμου
Μακρινό = το προτρωικό παρελθόν
Η Χρονική Ενότητα «Τρωικός Πόλεμος» είναι 20 έτη.
Έχει Τριμερή Χρονική Διάρθρωση (αρχή- εξέλιξη- τέλος).
- 10ετία της προετοιμασίας για την εκστρατεία.
- 10ετία της πολιορκίας, ( μέχρι και τη φιλονικία)
- Το τέλος του 10ου έτους και του πολέμου(άλωση)
Η άλωση αποτελεί ενότητα από το «μέλλον», που
υπερβαίνει την οριακή γραμμή του δραματικού χρόνου.
Το προτωικό παρελθόν : Τα Παλαιότερα Γεγονότα της εθνικής ιστορίας
Αν παρακολουθήσουμε αναλυτικά αυτές τις τρεις μεγάλες ενότητες θα μάθουμε ποια ήταν η φιλοσοφία «του ποιητή» στην αποτύπωση του τρωικού πολέμου και θα εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα.
ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΤΡΙΩΝ ΕΝΟΤΗΤΩΝ
Ι)Αφηγηματικός Χρόνος - Η εποχή του ποιητή (αφηγητή).
Ο ποιητής Όμηρος δηλώνει συχνά ότι είναι αρκετά νεότερος των ηρώων (Αχιλλέα, Οδυσσέα, Αίαντα ….) και του τρωικού πολέμου .
Πολλά είναι εκείνα τα στοιχεία που αποκαλύπτουν την «χρονική απόσταση» τρωικού πολέμου – ποιητή ώστε να συνειδητοποιεί ο ακροατής ότι ο ποιητής ζει πολλά χρόνια μετά τα γεγονότα της αφήγησης.
Χαρακτηριστική είναι η αναφορά στο τείχος των Αχαιών κοντά στα καράβια, που χτίστηκε κατά την διάρκεια του θυμού του Αχιλλέα(το δέκατο έτος του πολέμου), όμως, όπως δηλώνει ο ποιητής( Μ 15 – 33 ), δεν υπάρχει πια στην εποχή του, ούτε καν τα υπολλείματά του(τα ερείπια), διότι το τείχος καταστράφηκε συθέμελα, εξαιτίας των πλημμυρών που έγιναν αρκετά χρόνια μετά :
«όσο ήτο ο Έκτωρ στη ζωή και εθύμωνε ο Πηλείδης
κι άπαρτη ακόμη εσώζονταν η πόλη του Πριάμου
ολόρθο και των Αχαιών το μέγα τείχος ήταν.
Αλλ’ όταν οι καλύτεροι των Τρώων αποθάναν
και πάμπολλοι των Δαναών επέσαν και άλλοι εμείναν
και μέσ’ τον χρόνο δέκατον επόρθησαν την Τροία
οι Αργείοι και όλοι εγύρισαν στην ποθητήν πατρίδα
ο Απόλλων και ο Ποσειδών σκέφτηκαν το τείχος ν’ αφανίσουν…»
Μ 10-17
Ένα άλλο δηλωτικό σημείο είναι ο τρόπος που ο ποιητής αναφέρεται στις μυικές δυνάμεις των ηρώων της Ιλιάδος, οι οποίοι σηκώνουν πέτρες που «οι τωρινοί θνητοί δεν θα μπορούσαν ούτε να τις κουνήσουν», όμως γι' αυτούς ήταν παιγνίδι:
«…………………………κι εσήκωσε ο Τυδείδης
πέτρα τρανή, θεόρατη, που δεν την σηκώναν δύο
των τωρινών θνητών όμως αυτός την έπαιζε και μόνος…»
Ε 303-304
«ο Έκτωρ λίθο άρπαξε κι έφερνε μπρος στις πύλες
…..όπου δύο μαζί απ’ το λαό επιλεγμένοι εργάτες
δεν θα σηκώναν με λοστούς στ’ αμάξι ν’ ανεβάσουν
των τωρινών θνητών, όμως αυτός τον έπαλλε και μόνος »
Μ 445-449
Αυτή η συνήθη σύγκριση των «τωρινών θνητών» (των συγχρόνων του) με τους ήρωες της Τροίας, δηλώνει ξεκάθαρα τη «χρονική απόσταση», αφού οι ήρωες ανήκουν σ’ ένα επικό μακρινό παρελθόν, που ο χρόνος το έχει ομορφοποιήσει, ώστε οι μορφές τους να φαίνονται στο παρόν, (που ζει ο ποιητής), γιγάντιες και θρυλικές .
Την απόσταση της εποχής των γεγονότων (δραματικού χρόνου) από την εποχή του ποιητή (αφηγηματικού χρόνου) φανερώνουν και κάποια σχήματα λόγου παρμένα από την καθημερινότητα του ποιητή, τα οποία αποκαλύπτουν πως ο αφηγητής δεν ζει στην εποχή του γεγονότος που χαρακτηριζόταν από την «καθολική» επικράτηση του Χαλκού, αλλά στην «Εποχή του Σιδήρου».
Η χρήση των μεταφορών για το σίδηρο αποτελούν λοιπόν μια σαφή ένδειξη ότι ο ποιητής ζει την διαδεδομένη χρησιμοποίηση αυτού του μετάλλου, ώστε η βιωματική εμπειρία μαζί του ν’ αξιοποιείται λογοτεχνικά, και να κατανοείται πλήρως από το κοινό του(ακροατές).
Συνεπώς όταν o Φοίβος θα φωνάξει από την Πέργαμο προς τους Τρώες θα πει ότι :
«των Αχαιών η σάρκα δεν είναι από σίδερο»
Δ – 510
Επίσης όταν ο Μέγης χτυπά τον Πήδαιον θα πει ο ποιητής :
«πέφτει και σφίγγουν τα δόντια του το σίδερο το κρύο..»
Ε -75
Αλλά και η Εκάβη κατά την διαδικασία των λύτρων του Έκτορα θα δηλώσει με θαυμασμό για τον Πρίαμο :
« ω γέρε σίδερο είναι η καρδιά σου»
Ω-205
Όμως και ο Αχιλλέας, στη συνάντησή του με τον γέρο Πρίαμο θα πει για την ψυχική του δύναμη:
«Σίδερο είχε η καρδιά σου ω γέρε»
Ω - 521
Οι μεταφορές φανερώνουν μακρόχρονη εμπειρία από την χρήση του σιδήρου και ότι ο αφηγητής βιώνει την εποχή του σιδήρου.
Η χρονική απόσταση γίνεται περισσότερο αντιληπτή όταν ο ποιητής αναφέρεται στο βασιλικό οίκο της Τροίας(Πριαμίδες) που στο τέλος εξέπεσε από την εξούσια, ομολογώντας ότι αυτός γνωρίζει την αντικατάστασή τους από τους Δαρδανίδες του Αινεία :
«ο Ζευς εμίσησε το γένος του Πριάμου και όλων των Τρώων
κι έπειτα θα βασιλεύσει η ρώμη του Αινείου
και των τέκνων του τα τέκνα στον αιώνα»
(Υ 306-8)
Αυτή η αινιγματική πληροφορία αποκαλύπτει ότι μετά την άλωση της Τροίας ακολούθησε μια μακρόχρονη περίοδος, εντελώς διαφορετική από εκείνη της εποχής του τρωικού πολέμου, η οποία είναι γνωστή στον «Όμηρο», που «ζει» σ’ άλλη εποχή .
Αυτή η εποχή, του αφηγηματικού χρόνου, μπορεί να προσδιοριστεί με μεγάλες βέβαια επιφυλάξεις, από άλλες διάσπαρτες αναφορές π.χ. την ακμή της Σιδώνας ή την επικράτηση στις θάλασσες των Φοινίκων, εάν υποθέσουμε ότι αυτές πράγματι σχετίζονται μόνο μ’ ένα ποιητή, τον Όμηρο, και συνδέονται μαζί του .
Λέμε να «υποθέσουμε» αυτή την σχέση γιατί η αναφορά μας στον αφηγηματικό χρόνο δεν ταυτίζει τον Όμηρο απόλυτα μαζί του, ο οποίος δεν γνωρίζουμε πότε έζησε ούτε σε τι μορφή σύνθεσε την Ιλιάδα, ούτε αν το κείμενό της το επιμελήθηκαν κατόπιν άλλοι διασκευαστές, (π.χ. οι Ομηρίδες, ή κάποιοι άλλοι), που ίσως εισήγαγαν νεότερα στοιχεία της δικής τους εποχής, αυξάνοντας τυπικά την απόσταση αφηγηματικού και δραματικού χρόνου .
ΙΙ)Ο Δραματικός Χρόνος : Η εποχή του γεγονότος (τρωικού πολέμου).
Έμμεσες αναφορές για την Εποχή.
Ο Όμηρος θέλει να καταστήσει σ’ όλους γνωστό ότι τα γεγονότα που υμνεί συνέβησαν σε μια άλλη, μακρινή εποχή, την Εποχή του Χαλκού, όπου οι άνθρωποι είχαν χάλκινα όπλα, χάλκινα σκεύη και οι πολιτικές δυνάμεις ήταν διαφορετικές (κράτη)απ’ ότι στην εποχή του.
Ο τρωικός πόλεμος διεξάγεται, κατά τον ποιητή, όταν στην Ελλάδα ισχυρή πολιτική και στρατιωτική δύναμη είναι οι Αχαιοί, οι οποίοι έχουν φιλοπόλεμους βασιλείς με πολλές ισχυρές πόλεις, (Μυκήνες, Σπάρτη, Άργος, Πύλος, Αθήνα) που μπορούν να συγκεντρώσουν μεγάλες πεζές (100.000 στρατιώτες ) και ναυτικές δυνάμεις (1186 πλοία).
Η πιο σημαντική καινοτομία στην τεχνολογία αυτής της εποχής, η οποία έμμεσα «χρονολογεί» και τα ίδια τα γεγονότα είναι η σταδιακή εισαγωγή της χρήσης του σιδήρου .
Η γνώση του σιδήρου, στην εποχή του τρωικού πολέμου είναι πρόσφατη γι’ αυτό και αντιμετωπίζεται ως «πολύτιμο μέταλλο» που μπορεί να χρησιμοποιηθεί ποικιλοτρόπως .
Ο Αχιλλέας, στα βραβεία των αθλητικών αγώνων για τον Πάτροκλο αθλοθετεί και «σίδερο εργασμένο»(Ψ261) το οποίο είναι λάφυρο, αφού το πορίστηκε σε σχήμα δίσκου, από τον χώρο της Μικράς Ασίας, όταν κατέλαβε την Θήβα (την πόλη του Ηετίωνα).
Αν η πληροφορία έχει σχέση με την πραγματικότητα σημαίνει ότι η Ασία γνωρίζει ήδη όχι μόνο την ύπαρξη και την κατεργασία( την τήξη) αλλά και την χρήση του μετάλλου, ενώ ο Αχιλλέας με την σειρά του δείχνει ότι και αυτός γνωρίζει τη χρήση και την αξία που έχει ο σιδερένιος δίσκος που προσφέρει :
« για πέντε χρόνια σίδηρο θα παίρνει από τον δίσκο
δεν θα είναι ανάγκη για σίδηρο στην πόλη να πάει βοσκός ή βοϊδολάτης
γιατί θα έχει ο ίδιος να του δίνει από δικό του»
Ψ -261
Η περιορισμένη χρήση του σιδήρου και η ευρεία χρήση του χαλκού, αποδεικνύει ότι βρισκόμαστε στο τέλος της Εποχής του Χαλκού και στην αρχή της Εποχής του Σιδήρου2.
Από την πλευρά των προσώπων, η εποχή αυτή χαρακτηρίζεται από την πολιτική επικράτηση του Αγαμέμνονα, ο οποίος είναι ο ανώτατος άρχοντας – βασιλιάς στην Ελλάδα, με έδρα την «πολύχρυση» πόλη των Μυκηνών .
Η ιστορία του βασιλικού οίκου του Αγαμέμνονα δηλώνεται στην Β ραψωδία όταν αναφέρεται η ιστορία του σκήπτρου :
«Ο Δίας το έδωσε στον Ερμή και ο μέγας Αργοφόνος
του ιπποδάμου Πέλοπος, και ο Πέλοψ στον Ατρέα,
καλόν ποιμένα των λαών και τούτος πριν πεθάνει
το ‘δωσε στον πολύαρτον Θυέστη και ο Θυέστης
τ’ άφηκε του Αγαμέμνονος να το κρατά στο χέρι
να βασιλεύει στα πολλά νησιά και στ’ Άργος όλο …»
Β 100- 108
Άραγε η δυναστεία του βασιλικού οίκου του Αγαμέμνονα διαχειρίζεται την εξουσία επί τέσσερις γενιές (περίπου 100 χρόνια) ή τουλάχιστον με τέσσερις διαδοχικούς βασιλείς, Πέλοπας – Ατρέας – Θυέστης – Αγαμέμνονας που όπως μνημονεύονται εδώ, χωρίς να διασαφηνίζεται κάτι άλλο, δεν ήταν όλοι βασιλείς μόνο των Μυκηνών, π.χ. γνωρίζουμε ότι ο Ατρέας, αντικατέστησε τον Ευρυσθέα μετά τον θάνατό του .
Ο χρόνος της φιλονικίας των αρχηγών (δραματικός χρόνος)
Είναι πολύ σημαντικό να δούμε πως ορίζεται και ο «ειδικός» χρόνος του «θυμού του Αχιλλέα» ως γεγονότος του τρωικού πολέμου καθώς επίσης ποια ήταν η χρονική του διάρκεια .
Το θέμα προσδιορίζεται χρονικά, «πότε συμβαίνει», όταν ο αρχιστράτηγος όλων, ο Αγαμέμνονας, στην Β- 134 λέγει :
«κι εννέα τώρα διάβηκαν χρόνια του υψίστου Δία
και τα καράβια σάπισαν, τα ξάρτια τους ελιώσαν
και εκάθονται οι γυναίκες μας με τα μικρά παιδιά μας
στα σπίτια μας και καρτερούν και αυτό που εμείς με πόθο
ήλθαμε εδώ να κάνουμε ποσώς δεν κατορθώθη…»
Η αναφορά αυτή προσδιορίζει την φιλονικία Αγαμέμνονα – Αχιλλέα, σε σχέση με την συνολική διάρκεια του τρωικού πολέμου .
Ο «Θυμός του Αχιλλέα»(της Φιλονικίας) συμβαίνει στον 10ο χρόνο, του δεκαετή αγώνα, ενώ οι συχνές προβλέψεις του ποιητή για τον Αχιλλέα μας ενημερώνουν ότι σε λίγο πλησιάζει και ο θάνατός του, συνεπώς βρισκόμαστε πολύ κοντά στο τέλος του δεκαετούς πολέμου (άλωση) .
Ένας δεύτερος χρονικός προσδιορισμός της φιλονικίας επιχειρείται και πάλι στην αρχή της Ιλιάδας, στην Β ραψωδία και στον στίχο 295, όταν ο Οδυσσέας απευθύνεται στο στρατό :
«κι εμάς ο χρόνος ένατος στον κύκλο του μας ήβρε
ακόμη εδώ να μένουμε…..»
Επίσης στο τέλος της Ιλιάδος όταν η Ελένη θρηνεί κοντά στον νεκρό Έκτορα θα πει θυμίζοντας σ’ όλους τους ακροατές και τους αναγνώστες του Ομήρου ότι κάνει λόγο για συμβάντα του τελευταίου έτους του πολέμου :
« Χρόνοι περάσαν είκοσι αφ’ ότου εκείθεν ήλθα
και άφησα την πατρίδα μου…» Ω - 766
Συνεπώς είμαστε στον 10ο χρόνο μιας αιματηρής πολιορκίας και στον 20ο χρόνο του συνολικού γεγονότος, δηλαδή στο 20ο έτος μετά την φυγή της Ελένης, τότε συνέβη η σύγκρουση των δύο κορυφαίων Αχαιών ηγετών .
Η χρονική διάρκεια της φιλονικίας.
Η συνολική χρονική διάρκεια του αφηγούμενου θέματος είναι 51 ημέρες .
Οι 9 μέρες του λοιμού προηγούνται της φιλονικίας (μέρες απραξίας)
Η Φιλονικία – Συμφιλίωση – Εκδίκηση – Ταφή Πατρόκλου, μαζί με την αποχή του Αχιλλέα από τον πόλεμο λόγω του θυμού, διαρκεί χρονικά μόνο δεκαεννέα ημέρες.(12 ημέρες αμέσως μετά την φιλονικία οι θεοί απουσιάζουν στους Αιθίοπες και αυτές τις μέρες δεν γίνεται καμία μνεία για γεγονότα και επτά ημέρες γίνονται γεγονότα(μία υπάρχει εκεχειρία) ).
Ακολουθούν άλλες 23 ημέρες από τις οποίες
- 12 ημέρες είναι άταφος ο Έκτορας κοντά στην σκηνή του Αχιλλέα .
- 11 ημέρες συνάπτεται εκεχειρία, για την ταφή του Έκτορα .
Συνεπώς η Ιλιάδα καλύπτει χρονικά 51 ημέρες από την συνολική 20ετία του τρωικού πολέμου, μάλιστα η καθαρή δράση των προσώπων είναι μόνο 12 ημέρες, δηλαδή την 1η ημέρα, την 10η την 21η-28η την 40η και την 51η (περίπου 12 ημέρες) .
Το γεγονός έχει σταθερή σύνδεση με τα προηγούμενα και τα επόμενα .
ΙΙΙ) Το Παρελθόν
Α. Το Πρόσφατο παρελθόν μέχρι το παρόν : Τρωικός πόλεμος
Χρονική Διάρθρωση του τρωικού Γεγονότος(20ετία)
- 10ετία Προετοιμασίας
- 10ετία Πολιορκίας
- Η άλωση της Τροίας
Οι Αναδρομές .
Ο τρωικός πόλεμος έχει την δική του χρονική θέση στην ιστορία των Ελλήνων, όπως την γνωρίζει ο Όμηρος ή την αναφέρουν οι προγενέστεροι του .
Ο ποιητής παρ’ ότι διαπραγματεύεται ένα μεμονωμένο επεισόδιο από τον μεγάλο πόλεμο που οφείλει να προσδιορίσει χρονικά «πότε έγινε», διαπιστώνουμε ότι έχει υπόψη του και τον συνολικό χρόνο του πολέμου, τον οποίο διαχειρίζεται αφηγηματικά στην Ιλιάδα, ορίζοντας «χρονικές ενότητες» στις οποίες εντάσσει γεγονότα .
Όπως ήδη αναφέραμε ο πόλεμος από την έναρξή του(αιτία) μέχρι το τέλος του (άλωση) διαρκεί μια 20ετία, ένα διάστημα χρονικό που ο ποιητής το διαχειρίζεται με πρόθεση «ιστορική», διότι ακολουθώντας γνωστούς αφηγηματικούς τρόπους προβαίνει σε χρονική κατανομή των γεγονότων που γνωρίζει, με αναδρομές και προβλέψεις.
Με την μέθοδο των αναδρομών θα ανατρέξει μέχρι την αρχή του πολέμου έχοντας, σ’ αυτό το διάστημα των είκοσι χρόνων, αφηγηματική αφετηρία το 20ο έτος, όταν πλέον συνέβη η φιλονικία των αρχηγών.
Συνεπώς αναδρομικά θα παρουσιάσει δύο δεκαετίες, ενώ με την μέθοδο των προβλέψεων, των «προφητειών» και κυρίως κάποιων σύντομων περιλήψεων, ως πρόδρομες αφηγήσεις, θα φτάσει μέχρι το τέλος της 20ετίας, δηλαδή από το διάστημα που ακολουθεί μετά τις 51 ημέρες του επεισοδίου, μέχρι την άλωση της πόλης .
Α) Η 10ετία της προετοιμασίας των Αχαιών.
Το διάστημα από την φυγή της Ελένης μέχρι την άφιξη των Αχαιών στην Τροία είναι δέκα χρόνια .
Ο Όμηρος το προσδιορίζει με έμμεσο τρόπο(αναφερθήκαμε), όταν βάζει την Ελένη στον θρήνο της για τον Έκτορα (Ω -766) να δώσει το χρονικό στίγμα λέγοντας « χρόνια περάσαν είκοσι που άφησα την πατρίδα μου », συνεπώς τα 10 προηγήθηκαν από την έναρξη της πολιορκίας, αφού όπως ξέρουμε αυτή διήρκεσε 10 χρόνια .
Η συγκεκριμένη 10ετία, της προετοιμασίας, αρχίζει με την αφορμή του πολέμου που όπως αναφέρεται είναι η «φυγή της Ελένης», την οποία ο ποιητής θα περιγράψει ως πραγματικό γεγονός, όπως άλλωστε και όλα τα υπόλοιπα γεγονότα αυτής της 10ετίας .
Μάλιστα η αφορμή του πολέμου σχετίζεται με τον Πάρη και την συμπεριφορά του και ως περιστατικό αναφέρεται ξακάθαρα στην Γ- 46 όταν ο Έκτορας μεμφόμενος την δειλία του θα πει :
«τέτοιος ως είσαι τόλμησες με ποντοπόρα πλοία
και με συντρόφους διαλεχτούς τα πέλαγα να σχίσεις
και να πατήσεις ξένη γη, κι από μακρινά μέρη
να φέρεις ωραιότατη νύφην ανδρών ηρώων
και του πατρός σου συμφορά και της πατρίδας όλης….» Γ 46 – 50
Μάλιστα όταν στην συνέχεια ο Έκτορας θα ανακοινώσει την πρότασή του για μονομαχία των δύο βασικών διεκδικητών της Ελένης, του Πάρη, νυν συζύγου και του Μενελάου, πρώην συζύγου, θα πει :
«Σεις Τρώες και σεις οι Αχαιοί ακούστε τι προτείνει
ο Αλέξανδρος, αυτός αρχή του φοβερού πολέμου ….» Γ 87-88
Η φυγή της βασίλισσας συνέβη όταν ο Μενέλαος έλειπε στην Κρήτη και όπως πληροφορούμαστε ο Πάρης και η Ελένη φεύγοντας από την Σπάρτη απουσία του Μενελάου, στάθμευσαν στην νήσο Κρανάη(Γ - 441) όπου «έσμιξαν ερωτικά», συνεπώς η φυγή και το συγκεκριμένο περιστατικό αποτελούν την αρχή της 10ετίας .
Τα καράβια του Πάρη στην Ε – 63 χαρακτηρίζονται επίσης «αρχέκακα» αρχή κακού, όταν ο ποιητής θα πει για τον Φέρεκλο που τα ναυπήγησε ότι «νήας εϊσας αρχεκάκους, αι πάσι κακόν Τρώεσσι γένοντο» άραγε αυτά με τον Πάρη έγιναν η αιτία κάθε συμφοράς στην Τροία και συνεπώς του πολέμου .
Το διάστημα μέχρι οι εραστές να φτάσουν από την Σπάρτη στην Τροία ήταν μεγάλο, ίσως και χρόνια, όπως αφήνει ο ποιητής να διαφανεί στην Ζ(288).
Εκεί η Εκάβη διάλεξε τον ομορφότερο πέπλο για να τον προσφέρει στην Αθηνά, όμως αυτός προέρχεται από εκείνους που ο Πάρης έφερε στην Τροία, από τα μέρη της Σιδώνας, όταν βρέθηκε εκεί με την Ελένη :
« στον μυροβόλο θάλαμο όπου πολλοί ήσαν πέπλοι
έργα θαυμάσια γυναικών απ’ τα Σιδώνια μέρη
οπόθεν ο θεόμορφος Αλέξανδρος τες πήρε
τα πέλαγα όταν έσχιζε εις το ταξίδι εκείνο,
όπου την λαμπρογέννητη ανέβαζε Ελένη…»
Τα γεγονότα, λοιπόν, αυτής της δεκαετίας όπως τα ανασυνθέτει ο Όμηρος με σποραδικές αναφορές, έχουν ως επίκεντρο την προετοιμασία των Αχαιών για την εκστρατεία .
Μαθαίνουμε π.χ. ότι ο Νέστορας στάλθηκε στον Πηλέα (Η – 125) στην Φθία για την στρατολογία δυνάμεων μαζί με τον Οδυσσέα, ο οποίος στην (Ι-252) αναφέρει τις συμβουλές του Πηλέα προς Αχιλλέα, γεγονός που μνημονεύεται ξανά και πιο κάτω, στην Λ, όταν ο Νέστορας υπενθυμίζει τις συμβουλές Μενοιτίου προς τον Πάτροκλο (Λ -765) λέγοντας :
«………………….. εγώ και ο θείος Οδυσσεύς
στο δώμα οπότε φθάσαμε το μέγα του Πηλέως
ενώ της Αχαιίδος γης συνάζαμε τα πλήθη»
Λ 767-799
Η στρατολόγηση των Αχαιών υπήρξε «κοπιαστικό έργο» και χρονοβόρα διαδικασία, μάλιστα στην Οδύσσεια μνημονεύεται η ενεργή συμμετοχή του Αγαμέμνονα, (πήγε στην Ιθάκη να στρατολογήσει τον Οδυσσέα) ενώ το ίδιο φανερώνει και ο κατάλογος των πλοίων με τις μακρινές συμμετοχές και τους πολλούς βασιλείς.
Στο έργο της συσστράτευσης συνέβαλαν ακόμη και οι θεοί – προστάτες των Αχαιών, όπως π.χ. η Ήρα (Δ- 25) που αναφέρει πως είχε στόχο να προκαλέσει «κακό στον Πρίαμο και στα παιδιά του» .
Τέλος η ολοκλήρωση της στρατολόγησης επισφραγίζεται από την «υπόσχεση των Αχαιών» (Β -285) στον Αγαμέμνονα ότι «θα γυρίσει πορθητής των πύργων του Πριάμου» (πιθανόν ένορκη διαβεβαίωση ).
Συνεπώς η προπολεμική δεκαετία τελειώνει με την εντυπωσιακή συνάθροιση όλων στην Αυλίδα που την μνημονεύει ο Οδυσσέας σε μια κρίσιμη φάση του πολέμου για να επικαλεστεί τον «οιωνό» των θυσιών (ευοίωνες θυσίες) .
Πληροφορούμαστε λοιπόν ότι ενώ γινόντουσαν θυσίες, στην Αυλίδα, εμφανίστηκε ένας δράκος και σε κοντινό δένδρο με τις θυσίες έφαγε οκτώ νεοσσούς μαζί με την μητέρα τους και πέτρωσε.
Τον οιωνό ερμήνευσε ο μάντης Κάλχας και αυτή την «ερμηνεία» (προφητεία) μαζί με την θυσία επικαλείται ο Οδυσσέας στην Β -301 για να συγκρατήσει τον στρατό από την φυγή :
«μάρτυρες είστε όλοι ……..….όταν εις την Αυλίδα
χθες ή προχθές μου φαίνεται - συνάζονταν τα πλοία
των Αχαιών καταστροφήν να φέρουν εις τους Τρώες
και εμείς στους ιερούς βωμούς, όπου μια βρύση εκύλα…
των αθανάτων καίγαμε εξαίσιες εκατόμβες
μέγα σημάδι εφάνη εκεί, μαύρος σαν αίμα δράκος….
Οκτώ πουλάκια κι ένατη τη μάνα τους που τα ‘χε γεννημένα
τα τρωγε αυτός και έτριζαν ελεεινά και γύρω….
τον λόγο πήρε ο Κάλχας……
« ….εκεί χρόνους εννέα εμείς θα πολεμήσουμε
και η πόλη η πλατύδρομη στον δέκατο θα πέσει»
Β 301- 330
Σ’ αυτήν την σκηνή όπου γίνεται μνεία της αναχώρησης από την Αυλίδα και του χρησμού του Κάλχα για την διάρκεια της πολιορκίας, διαπιστώνουμε ξεκάθαρα πως οι Αχαιοί βρίσκονται στο τέλος της 10ετούς προετοιμασίας, προ της αναχώρησης, αφού σε λίγο θα φτάσουν στην Τροία .
Ο αναγνώστης συνειδητοποιεί ότι η σκηνή της αναχώρησης στην Αυλίδα απέχει από το επεισόδιο ανάμεσα στους δύο αρχηγούς εννέα ολόκληρα χρόνια, πίσω προς το παρελθόν ( έχουν ήδη περάσει).
Για να προσδιορίσει την έκταση του δραματικού χρόνου του τρωικού πολέμου, πρέπει να θεωρήσει την φυγή της Ελένης είναι η αρχή της 20ετίας και του πολέμου, αφού η αφηγούμενη δράση των προσώπων (ο δραματικός) γίνεται στον 20ο χρόνο του συνολικού πολέμου.
Β)Η 10ετία της πολιορκίας (Φωτισμός της πολιορκίας ).
Η πολιορκία της Τροίας θα κρατήσει 10 χρόνια, τη χρονική της διάρκεια θα την αναφέρει ο ποιητής όταν ο Αγαμέμνονας και Οδυσσέας κατά την δοκιμασία των στρατιωτών (Β - 295)(αναφερθήκαμε) θα δηλώσει ότι πέρασαν ήδη τα εννέα χρόνια και συνεπώς συνεχίζεται στον δέκατο.
Αφού μ’ αυτόν τον τρόπο «οριστεί χρονικά» το διάστημα της πολιορκίας (10 έτη) κατόπιν με πολλές αναδρομές, στα άγνωστα εννέα χρόνια, αναφέρονται γεγονότα που έχουν στόχο να φωτίσουν την δράση των Αχαιών και των Τρώων (η 10ετία της πολεμικής σύγκρουσης) .
Μαθαίνουμε λοιπόν πληροφορίες που αφορούν τον κατάπλου, την αποβίβαση και τις συγκρούσεις στο πεδίο της μάχης .
Έτσι πληροφορούμαστε ότι ο Φιλοκτήτης (Β-721), που συμμετείχε στην εκστρατεία με επτά καράβια και 350 τοξότες τον άφησαν οι Αχαιοί στην Λήμνο, επειδή τον τσίμπησε φίδι, οι στρατιώτες έφτασαν στην Τροία υπό την διοίκηση του Μέδοντα αδελφού του Αίαντα του Λοκρού .
Επίσης πληροφορούμαστε τον θάνατο του βασιλιά Πρωτεσιλάου (Β-699) ο οποίος ήταν ο πρώτος που αποβιβάστηκε στο τρωικό έδαφος, όμως έχασε την ζωή του από τον Δάρδανο . Οι στρατιώτες συνέχισαν να πολεμούν αφού ανέδειξαν νέο αρχηγό τον Ποδάρκη, (μνεία απόβασης) .
Σημαντική είναι η πληροφορία για την αποστολή του Οδυσσέα και του Μενελάου στην Τροία (Γ - 203) την οποία καταθέτει ο Τρώας Αντήνωρας.
Όπως φαίνεται συντελέστηκε στην αρχή του πολέμου και οι δύο αντιπρόσωποι των Αχαιών(Οδυσσεύς-Μενέλαος) μίλησαν στην συνέλευση του λαού των Τρώων για να ζητήσουν την απόδοση της Ελένης με τους θησαυρούς .
Για το ίδιο θέμα μαθαίνουμε στην Λ – 123 ότι ο Πάρης έδωσε στον Τρώα Αντίμαχο πλούσια δώρα με σκοπό να επηρεάσει στην σύνοδο τους Τρώες, ώστε ν’ αρνηθούν την επιστροφή της Ελένης .
Αναφέρονται επίσης αρκετές στρατιωτικές επιχειρήσεις με επιθετικό χαρακτήρα.
Σπουδαία στρατιωτική επιχείρηση φαίνεται ότι ήταν η επιδρομή των Αχαιών εναντίον της Θήβας, μιας πόλης που ήταν κτισμένη στους πρόποδες της Πλάκου, όρους της Μυσίας. Ο λαός που την κατοικούσε ήταν Κίκλικες και ο βασιλιάς της ονομαζόταν Ηετίων, ο οποίος ήταν ο πατέρας της Ανδρομάχης της γυναίκας του Έκτορα .
Η επιδρομή των Αχαιών στην Θήβα μνημονεύεται στην αρχή της Ιλιάδας (Α -366), αλλά επειδή απ’ ότι φαίνεται ήταν σημαντική επιχείρηση, ο Όμηρος κάνει ξανά μνεία γι’ αυτήν και στην Ζ(-413) όταν η Ανδομάχη αναφέρει την κατάκτηση της πατρίδας της(Θήβας) που είχε ως συνέπεια τον θάνατο του πατέρα της (Ηετίωνα), των επτά αδελφών της, την αιχμαλωσία της βασίλισσας και τέλος την απελευθέρωσή της με λύτρα .
Για άλλη μια κατακτητική δράση, μάλιστα ενός ολόκληρου νησιού, της Λέσβου, μαθαίνουμε στην Ι – 128.
Την επιχείρηση την πραγματοποιεί (κατά την δήλωση του Αγαμέμνονα), ο Αχιλλέας λέγοντας ότι από εκεί έφεραν αιχμάλωτες γυναίκες, εκ των οποίων τις επτά του τις προσφέρει ως δώρο συμφιλίωσης.
Κατάκτηση επίσης μετά από επιδρομή αναφέρεται για το νησί της Σκύρου, (Ι - 668)πιθανόν όμως να μην κατονομάζεται η γνωστή Σκύρος, διότι εκεί κατοικούσαν Δόλοπες(ελληνικό φύλο που υπήρχε και στο βασίλειο του Αχιλλέα), κοντά στον βασιλιά Λυκομήδη έζησε για μεγάλο διάστημα και ο Αχιλλέας, με την κόρη του είχε αποκτήσει τον Νεοπτόλεμο, που ο ίδιος ο Αχιλλέας (Τ-325) μνημονεύει ότι ανατρέφεται στη Σκύρο (δυσκολία στην ταύτιση των δύο περιοχών) .
(είναι διαφορετικές περιοχές, ειδάλλως ο Νεοπτόλεμος μέχρι την πτώση της Τροίας θα έπρεπε να είναι κάτω των 10 ετών, όμως μετά τον θάνατο του Αχιλλέα εμφανίζεται στην Τροία ως ενεργός πολεμιστής ).
Όμως την άλωση και άλλων δύο πόλεων, της Πηδάσου και της Λυρνησού, μας θυμίζει ο Αινείας στην Υ- 91 .
Βέβαια η Λυρνησσός αναφέρεται και στην Β -690 ότι κατακτήθηκε από τον Αχιλλέα αφού νίκησε τους γιους του Εύηνου βασιλέα . Το γεγονός έχει στενή σχέση με τον Αινεία, διότι μνημονεύεται ξανά ως επικό κατόρθωμα από τον Αχιλλέα στην συνάντησή τους (με τον Αινεία), όταν εκείνος, ως πρόμαχος των Τρώων, βγήκε να μονομαχήσει μαζί του (Υ -191) .
Ο Αχιλλέας του υπενθυμίζει ότι έχουν ξανασυναντηθεί στην Ίδη, κοντά στα κοπάδια του και ότι τον έτρεψε σε άτακτη φυγή, απομακρύνοντάς τον από το βουνό .
Μαθαίνουμε λοιπόν ότι ο Αινείας βρήκε καταφύγιο στην Λυρνησσό και ότι ο Αχιλλέας κατέκτησε την πόλη και πήρε σκλάβες τις γυναίκες.
Η καταδίωξη του Αινεία (Υ -188) στην Ίδη φαίνεται ότι απηχεί παλαιότερο γεγονός από την κατάληψη της Λυρνησσού .
Περιλαμβάνει επιχειρήσεις που γινόντουσαν γύρω από την Τροία για αρπαγή τροφών, ή για να γίνει πιο ασφαλής η πολιορκία της πόλης αποκόπτοντάς την από πιθανές διόδους επικοινωνίας με τους συμμάχους για την εισαγωγή τροφών, ή για άλλους λόγους .
Χαρακτηριστική επίσης είναι η περίπτωση της αιχμαλωσίας του Ίσου και του Άντιφου, δύο παιδιών του Πριάμου, που όπως μαθαίνουμε (Λ -104) τα αιχμαλώτισε ο Αχιλλέας «ενώ τα αρνιά τους έβοσκαν εις τις πλαγιές της Ίδης» και κατόπιν εξαγοράστηκαν .
Αυτές οι επιχειρήσεις πρέπει να ήταν συχνές, περιελάμβαναν μάλιστα ενέδρες αλλά και μικρές εισβολές σε ελεγχόμενους χώρους από ολιγάριθμες ομάδες, που γύριζαν πίσω στα πλοία με αιχμαλώτους, διότι όπως πληροφορούμαστε στη Φ-35 η αιχμαλωσία του γιου του Πριάμου Λυκάονα, έγινε από τον Αχιλλέα νύκτα, στον κήπο του πατρός του, όταν
«τα τρυφερά βλαστάρια μιας αγριοσυκιάς σκεπάρνιζε,
της άμαξας πλευρά να τα μορφώσει …..»
Ο κήπος για τον οποίο γίνεται λόγος δεν φαίνεται να είναι αποκλειστικά μέσα στην πόλη που την καλύπτουν ισχυρά τείχη, αλλά σε χώρο παρακείμενο που ίσως ελεγχόταν από τους Τρώες ή ήταν αρκετά μακριά από τα τείχη σε ζώνη εντελώς αφύλακτη .
Αυτό φανερώνει έμμεσα ότι η πολιορκία από τους Αχαιούς ήταν ελλιπής, διότι σημαντικά πρόσωπα βγαίνουν έξω από την πόλη βόσκουν τα κοπάδια τους και επιστρέφουν, εικασία που δεν είναι υπερβολική, γιατί πληροφορούμαστε ότι ο Λυκάονας πουλήθηκε δούλος στην Λήμνο και από εκεί τον αγόρασε ο Ηετίων (από το νησί της Ίμβρου), ο οποίος τον έστειλε στην Αρίσβη, σύμμαχο πόλη της Τροίας, και από εκεί χωρίς εμπόδια επέστρεψε πάλι στην Τροία, για να τον συλλάβει ξανά ο Αχιλλέας και να τον θανατώσει .
Ένδεκα ημέρες πριν την σύγκρουσή του με τον Αχιλλέα ισχυρίζεται ότι έχει έλθει στην Τροία ο Αστεροπαίος, βασιλιάς των Παιόνων, ανάλογο διάστημα με τον Θράκα βασιλέα, Ρήσο, αναφορές που δηλώνουν ότι οι έρχονταν ενισχύσεις μέχρι και το 10ο έτος λίγο πριν την άλωση της πόλης .
Την υποψία μιας χαλαρής πολιορκίας της Τροίας στα εννέα χρόνια, λόγω εκτεταμένων επιχειρήσεων στην γύρω περιοχή τις οποίες φωτίζει ελάχιστα ο Όμηρος την επιβεβαιώνει και η αναφορά του Αχιλλέα στην Ι – 328 όπου προβάλλεται ως αρχηγός επιχειρήσεων στην γύρω περιοχή :
«και με τα πλοία δώδεκα έχω πατήσει χώρες
και πάλι ένδεκα πεζός στην κάρπιμη Τρωάδα»
Η σκοπιμότητα των συγκεκριμένων 23 επιχειρήσεων σχετίζεται με την κατάσταση που οι Αχαιοί βρήκαν στην Μικρά Ασία, δηλαδή την αντίσταση της Τροίας και την ευρύτατη υποστήριξή της από όλες τις γειτονικές χώρες, γεγονός που δημιουργούσε συνθήκες ανασφάλειας και επικινδυνότητας.
Ίσως γίνεται μνεία για το στρατιωτικό σχέδιο εξουδετέρωσης των συμμάχων τους με την διάπαση του εκστρατευτικού σώματος σε δύο τμήματα, ένα πολιορκητικό και ένα μονίμως επιχειρησιακό .
Η Ιλιάδα φυσικά συντηρεί μια εικόνα συνεχούς πολιορκίας της πόλης και σκληρών αντιπαραθέσων .
Την ένταση των επιχειρήσεων και τις επαναλαμβανόμενες προσπάθειες κατάκτησης τις πληροφορούμαστε στην Ζ-434 όταν η Ανδρομάχη υπενθυμίζει στον Έκτορα πως «κοντά στην αγριοσυκιά η πόλη είναι καλοανέβατη και καλόπαρτο το κάστρο» και «τρεις φορές δοκίμασαν των Αχαιών οι πρώτοι να το κατακτήσουν».
Οι επαναλαμβανόμενες ατυχείς προσπάθειες εναντίον της πόλης, οι οποίες έγιναν στα εννέα χρόνια διαψεύδοντας τις ελπίδες των Αχαιών, τις μαθαίνουμε από τα λόγια του αρχιστράτηγου Αγαμέμνονα όταν στην Β αναφέρεται στην υπόσχεση του Δία (Β-112) «ότι θα κυρίευε την Τροία και θα επέστρεφε νικητής» (χρησμός), όμως απ’ ότι διαπιστώνει τόσος λαός(στρατός) των Αχαιών:
«πόλεμον ανωφέλευτον μ’ εχθρούς ολιγοτέρους
τόσους καιρούς να πολεμά και να μην φαίνεται άκρη»
Β 122-123
Βέβαια στα δέκα χρόνια μπορεί να μην πέτυχαν την άλωση της πόλης όμως το στράτευμα των Αχαιών έχει αποκτήσει πλούσια λεία λαφύρων.
Στους αγώνες για τον νεκρό Πάτροκλο ο Αχιλλέας δαπανά ολόκληρη περιουσία που είναι λείες πολέμου (αιχμάλωτοι, ίπποι, αντικείμενα, χρυσάφι….)
Μάλιστα σ’ όλο αυτό το διάστημα πληροφορούμαστε για μια επωφελή «επιχείρηση» εμπορείας αιχμαλώτων που απέφερε μεγάλο πλούτο, για παράδειγμα η τιμή για ένα γιο του Πριάμου είναι πολύ υψηλή, αφού όπως αναφέρει ο Λυκάονας πουλήθηκε για 100 βόδια (και εξαγοράστηκε 300), ενώ μαθαίνουμε ότι κι άλλα σημαντικά πρόσωπα εξαγοράστηκαν όπως π.χ. η βασίλισσα της Θήβης και δύο γιοι του Πριάμου, ο Ίσος και ο Άντιφος, ίσως και πολλοί άλλοι.
(Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των μελετητών στα πρώτα χρόνια ανήκει και η σύγκρουση Μενελάου –Πάρη καθώς και η παρουσίαση των Ελλήνων αρχηγών στον Πρίαμο από την Ελένη Γ-161 διότι εκεί ο Πρίαμος πληροφορείται από την Ελένη την ταυτότητα βασικών προσώπων της εκστρατείας, πράγμα ασυνήθιστο για το τελευταίο έτος του πολέμου )
Κομμάτι βέβαια του 10ου έτους αποτελούν οι 51 ημέρες της φιλονικίας Αχιλλέα– Αγαμέμνονα μετά τις οποίες ολοκληρώνεται η δεκαετία της πολιορκίας .
Γ) Η λήξη του πολέμου - Το τέλος του 10ου έτους :Μελλοντικός χρόνος
Η Υπέρβαση των ορίων του δραματικού χρόνου.
Στο 10ο έτος κυριεύθηκε η Τροία και κατά την μαρτυρία του Ομήρου (Οδύσσεια) ο στρατός αποχώρησε ολόκληρος μαζί με την Ελένη.
Όπως προαναφέραμε ο Όμηρος στην Ιλιάδα δεν σταματά την αφήγησή του στο τέλος των 51 ημερών του 10ου έτους .
Για να μπορέσουμε λοιπόν να προσδιορίσουμε αυτό το διάστημα μέσα στο 10ο έτος πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι οι επιχειρήσεις διεξάγονταν με την έλευση της άνοιξης, από τον μήνα Μάρτιο και μετά, συνεπώς αν οι 51 ημέρες του επεισοδίου με τον Αχιλλέα, αναφέρονται στην αρχή του επιχειρησιακού έτους, τότε περιλαμβάνουν γεγονότα των δύο πρώτων μηνών κατά το 10ο έτος της πολιορκίας .
Φυσικά οι συγκρούσεις συνεχίστηκαν τουλάχιστον για άλλους τέσσερις – πέντε μήνες μετά, μέσα στο καλοκαίρι και το φθινόπωρο, όταν πλέον διεξήχθησαν οι πιο σκληρές μάχες για την κατάληψη της Τροίας στις οποίες σκοτώθηκε ο Αχιλλέας και κατόπιν ο Πάρης .
Οι υπόλοιπες ενέργειες όπως π.χ. η έλευση του Νεοπτολέμου, η κλήση του Φιλοκτήτη και η ίασή του, ο θάνατος του Πάρη, η σύλληψη του Έλενου, το Παλλάδιο, ο Δούρειος Ίππος, η ψεύτικη αποχώρηση των πλοίων και η κατάληψη της πόλης πρέπει να έγιναν στους επόμενους μήνες μέχρι το Φθινόπωρο .
Αυτά τα γεγονότα με βάση τις αναφορές του Ομήρου στην Οδύσσεια και άλλες εξωομηρικές αναφορές ακολουθούν μετά τον θάνατο του Έκτορα .
Το σπουδαιότερο όμως γεγονός, που ο Όμηρος «προλέγει», έχει άμεση χρονική ακουλουθία μετά την ταφή του Έκτορα και την εκεχειρία, αυτό είναι ο θάνατος του Αχιλλέα .
Η αναφορά της Θέτιδας για τον Αχιλλέα στην Α - 416 ότι είναι «λιγόζωος» και ότι «δεν θέλει η μοίρα του πολύ καιρό να ζήσει» συναντιέται με την πρόβλεψή της στην Σ-59 όταν λέγει ότι ο γιος της «δεν θα γυρίσει πίσω στα γονικά του πλέον ούτε θα τον δεχθεί η αγκάλη μου στο σπίτι του Πηλέα» και ο λόγος της στο σημείο αυτό προειδοποιεί για άμεσες εξελίξεις, δηλαδή τι θα συμβεί σε λίγο στον Αχιλλέα .
Βέβαια σ’ ένα τόσο σημαντικό γεγονός υπάρχει «χρονικός προσδιορισμός» από τον ίδιο τον ποιητή, επιλέγοντας μάλιστα εμφατικό και λογοτεχνικό τρόπο, όταν ο Ξάνθος το άλογο του Αχιλλέα (Τ- 407) πρίν την μάχη και τον φόνο του Έκτορα, αποκτά φωνή από την Ήρα για να προμαντεύσει τον θάνατό του (Αχιλλέα) :
«Για τώρα θα σε σώσουμε ανδράγαθε Αχιλλέα
αλλά είναι η ώρα σου κοντά, δεν πταίμε εμείς,
……………….. αλλά και σένα η μοίρα διόρισε
από θεό και από θνητό να πέσεις .»
Η αναγγελία του θανάτου, χρειάζεται όμως κάτι ειδικότερο, όπως κάθε συμβάν, δηλαδή το «πότε» θα συντελεστεί και το «πως», έτσι ο ίδιος ο Αχιλλέας στην Φ – 110 δείχνει να έχει συνειδητοποιήσει ότι η ώρα του θανάτου του έχει πλησιάσει, γι’ αυτό ανακοινώνει τον τρόπο που θα συμβεί («πως») :
« η μοίρα είναι παντοδύναμη και ο θάνατος κοντά μου
……όπου και μένα την ζωή κάποιος θα μου την πάρει
με το κοντάρι από κοντά ή από μακριά με βέλος…»
Όταν λοιπόν ο χρόνος του θανάτου «προσδιορίστηκε» και ανακοινώθηκε το «πως» (βέλος) ο Όμηρος επιμελείται το «ποιος» και το «που» δίνοντας στο συμβάν μια διάσταση ρεαλιστική («ιστορική») .
Το ρόλο αυτό αναλαμβάνει ο Έκτορας που αποτελεί χρονικό ορόσημο για τον θάνατό του, έτσι την ώρα που ξεψυχούσε και σύμφωνα με την εδραιωμένη πεποίθηση ότι οι άνθρωποι τότε μόνο αποκτούν την δύναμη της πρόβλεψης, θα περιγράψει σαφώς τον θάνατο του Αχιλλέα :
«έμπροσθεν των Σκαιών Πύλων, ο Αλέξανδρος και ο Φοίβος
θε να σου πάρουν την ζωή εξαίσιε πολεμάρχε»
Χ – 369
Ακόμη και η ψυχή του νεκρού Πατρόκλου θα πιστοποιήσει τον επικείμενο θάνατο, όταν στην Ψ-81 ανακοινώνει στον Αχιλλέα ότι θα πεθάνει ζητώντας του να «ρυθίσει» την τύχη των οστών τους :
«και σένα η μοίρα διόρισε, ισόθεε Πηλείδη
κάτω από τα τείχη θα σβησθείς των ανδρειωμένων Τρώων
…. μη απ’ τα δικά σου χωριστά τα κόκκαλά μου βάλεις…
(αναφορά στην κοινή τους πορεία από παιδιά ….)
γι’ αυτό των δυο τα κόκκαλα μια θήκη ας κλείσει μόνη…»
Όμως το σκηνικό των προβλέψεων θα κλείσει ο ίδιος ο Αχιλλέας, όταν στην κηδεία του Πατρόκλου αποθέτει την κόμη του στον νεκρό ήρωα, παραβαίνοντας την υπόσχεση του Πηλέα να τα προσφέρει στο τοπικό θεό – ποταμό Σπερχειό (αν γυρίσει), έτσι θα πει :
«άλλα σου ευχήθη Σπερχειέ το στόμα του πατρός μου
…να δώσει εσέ την κόμη μου και αγία εκατόμβη
τώρα αφού δεν θα ξαναδώ την ποθητή πατρίδα,
ας πάρει ο ήρως Πάτροκλος την κόμη μου στον Άδη»
Ψ 144-151
Βέβαια το σημαντικότερο γεγονός του 10ου έτους είναι η άλωση της Τροίας, γεγονός που θ’ αποτελέσει και το τέλος του πολέμου .
Ο Όμηρος γνωρίζει όλη την εξέλιξη του πολέμου και φυσικά το τέλος του, το οποίο προλέγει κατά την πορεία της αφήγησης .
Την «πληροφορία» ότι η Τροία θα κατακτηθεί στο τέλος και θα πυρποληθεί την αναφέρει ο γενναιότερος υπερασπιστής της ο Έκτωρ, στην γυναίκα του την Ανδρομάχη με ακλόνητη βεβαιότητα :
«είναι τούτο φανερό στα βάθη της ψυχής μου
θα φτάσει η μέρα να χαθεί κι η Ίλιος η αγία
και ο Πρίαμος ο δυνατός με όλο το λαό του…»
Ζ 447-449
Ο ποιητής στην αρχή της Ν ραψωδίας παραθέτοντας ένα αφηγηματικό ιστό γεγονότων που αφορούν το τελευταίο κομμάτι του 10ου έτους θα επιχειρήσει να «προσδιορίσει» χρονικά πότε συνέβη το τελικό γεγονός του πολέμου, η άλωση της πόλης :
«όσο ήτο ο Έκτωρ στη ζωή και εθύμωνε ο Πηλείδης
κι άπαρτη ακόμη εσώζονταν η πόλη του Πριάμου
ολόρθο και των Αχαιών το μέγα τείχος ήταν.
Αλλ’ όταν οι καλύτεροι των Τρώων αποθάναν
και πάμπολλοι των Δαναών επέσαν και άλλοι εμείναν
και μέσ’ τον χρόνο δέκατον επόρθησαν την Τροία
οι Αργείοι και όλοι εγύρισαν στην ποθητήν πατρίδα
ο Απόλλων και ο Ποσειδών σκέφτηκαν το τείχος ν’ αφανίσουν…»
Μ 10-17
Ο ίδιος λοιπόν ο αφηγητής επιλέγει να ενημερώσει τον ακροατή ξανά για το γεγονός όταν κατά την σύγκρουση στα πλοία, ο μέγιστος των θεών, ο Δίας, του οποίου οι βουλές στοχεύουν στην δικαίωση του Αχιλλέα αλλά και στην έκβαση του πολέμου, τότε θα πει στην Ήρα:
«τον Έκτορα στον πόλεμο να ξαναφέρει ο Φοίβος
…και την φυγή την άνανδρη στους Αχαιούς να σπείρει
όσο να πέσουν φεύγοντας στα πλοία του Πηλείδη
τον σύντροφόν του Πάτροκλον εκείνος θα τους στείλει
και ο Πάτροκλος θα πέσει αυτού, στα τείχη εμπρος της Τροίας
από τον Έκτορ’ αλλ’ αφού πολλούς φονεύσει ανδρείους
και τον δικό μου ακόμα υιόν, τον θείο Σαρπηδόνα
και απ’ τον καημόν ο Αχιλλεύς τον Έκτορα φονεύσει
κατόπι εγώ τους Αχαιούς θα κάμω από τα πλοία
τους Τρώας αδιάκοπα να διώχνουν στην πεδιάδα
ώσπου να πάρουν με βουλή της Αθηνάς την Τροία»
Ο 59-71
Η άλωση της Τροίας, θα επέλθει χρονικά μετά τον θάνατο του Σαρπηδόνα, του Πατρόκλου, του Έκτορα και του Αχιλλέα .
Η σκηνή της αλώσεως και το τέλος του Πριάμου είναι γνωστά στον Όμηρο αφού έμμεσα περιγράφονται από τον ίδιο τον βασιλιά της Τροίας, τον Πρίαμο αναφερόμενος προς τον Έκτορα :
« και έπειτα εμέ τον δύστυχο, πούχω τον νου μου ακόμη
λυπήσου, που κακόμοιρο στα γηρατειά μου τέλος
θα δώσει ο Δίας, αφού ιδώ κάθε κακόν εμπρός μου
τα αγόρια μου να σφάζονται, τες κόρες μου να σέρνουν
να μας πατούνται οι θάλαμοι και στον φρικτόν αγώνα
να σκαν τα βρέφη καταγής, και να τραβούν τα χέρια
των Αχαιών τα βδελυρά τες άμοιρες νυφάδες.
Κι εμέ τον ίδιον ύστερον στα πρόθυρά μου οι σκύλοι
οι ωμοφάγοι θα τραβούν, αφού μ’ ακόντι ή λόγχη
κάποιος από τα μέλη μου πατάξει την ψυχή μου…»
Χ 59-78
Ο ποιητής γνωρίζει ακόμη και την τύχη των επιφανών προσώπων κατά την άλωση αλλά και αρκετά χρόνια μετά την λήξη του πολέμου όπως π.χ. της Ανδρομάχης, έτσι από τα λόγια του Έκτορα προς την γυναίκα του πληροφορούμαστε :
«αλλά των Τρώων η φθορά δεν με πληγώνει τόσο ….
Όσ’ ο καημός σου, όταν κανείς των Αχαιών σε πάρει
εις την δουλείαν ενώ εσύ θα οδύρεσαι, θα κλαίεις,
στο Άργος ξένο ύφασμα θα υφαίνεις προσταγμένη
απ’ την Υπέρεια πηγή, ή απ’ την Μεσσηϊδα
νερό να φέρνεις στανικώς, από σκληρή ανάγκη…»
Η αναφορά του Έκτορα συμπληρώνει την προηγούμενη του Πριάμου, για τις σφαγές της άλωσης και έμμεσα μας πληροφορεί για την τύχη των αιχμαλώτων, κάτι που δεν διαφωνεί με όσα συντηρούσε η μεταγενέστερη παράδοση, αφού η Ανδρομάχη απετέλεσε το απόκτημα του Νεοπτολέμου (γιου του Αχιλλέα) και θεωρητικά έζησε στην περιοχή που υπήρξε η Υπέρεια πηγή, ενώ ο γιος της «Μολοσσός», από τον Νεοπτόλεμο, βασίλευσε στην Ήπειρο .
Πολλά στοιχεία ο Όμηρος δίνει και στην Οδύσσεια, π.χ. η άλωση της πόλης με τον Δούρειο Ίππο, η φυγή των Αχαιών σε δύο ομάδες, η είσοδος στην Τροία - κατασκοπεία του Οδυσσέα….όμως πρέπει να θυμίσουμε ότι εδώ εξετάζουμε χρονικά δεδομένα μόνο της Ιλιάδας .
Το μακρινό Παρελθόν («η ελληνική ιστορία»)
Τα παλαιότερα προτωικά γεγονότα.
Είναι γεγονός ότι ο Όμηρος αξιοποίησε στην Ιλιάδα τους παλαιότερους ιστορικούς μύθους .
Οι μύθοι αυτοι μέσα στο κείμενό του, αποκτούν μια ευρύτερη χρονική λειτουργία διότι πέρα από τις μνήμες που συντηρούσαν, τα βιογραφικά στοιχεία των ηρώων (π.χ. τόπος γέννησης, γονείς ….) ή κάποιες περιπέτειές τους, παρέχουν στον ποιητή την δυνατότητα οργάνωσης ενός χρονολογικού ιστού με τα γεγονότα της ελληνικής ιστορίας .
Πως οργανώνεται λοιπόν ο χρονολογικός ιστός και ποια χρονική έκταση λαμβάνει ;
Η πιο παλιά εποχή είναι του Μελεάγρου, στην οποία ανήκει το κυνήγι του «Καλυδωνίου Κάπρου», ένα γεγονός που απετέλεσε συνάντηση των παλαιοτέρων ηρώων, αφού τότε συντελούνται οι αναφερόμενες από τον Φοίνικα συγκρούσεις των Αιτωλών –Κουρητών .
Αναφέρεται επίσης η «Κενταυρομαχία» ως πλησιέστερο χρονικά γεγονός αφού σ’ αυτή συμμετείχε ο Νέστορας (Α 270) ο οποίος καταγόταν από την Ιωλκό κοντά στο Πήλιο (ο Νηλέας και ο Πελίας ήταν αδέλφια)3 και είναι παρόν στην πολιορκία της Τροίας (υπερήλικας).
Χρονικό στίγμα δίνει και η εκστρατεία των «Επτά Αργείων Στρατηγών» εναντίον της Θήβας, (Δ-370) μετά τον θάνατο του Οιδίποδα, στην οποία συμμετείχαν ο Τυδέας, πατέρας του Διομήδη, ο Καπανέας, πατέρας του Σθένελου και άλλοι, ενώ πληροφορούμαστε ότι ακολούθησε η τελική κατάληψη της Θήβας από μια δεύτερη εκστρατεία των «Επιγόνων» που έγινε από τα παιδιά των νεκρών «Επτά Στρατηγών», τον Διομήδη, Σθένελο … και ολοκληρώθηκε λίγο πριν φύγουν για την Τροία ( ο Σθένελος Δ -405) .
Ο θάνατος του Οιδίποδα και οι επιτάφιοι αγώνες που έγιναν προς τιμή του στην Θήβα, αναφέρονται (Ψ – 677) ως γεγονότα που συνέβησαν μια γενιά πριν τα τρωικά, αφού στους αγώνες συμμετείχε και πρώτευσε ο Μηκιστέας, ο πατέρας του Ευρύαλου που τώρα διαγωνίζεται στην Τροία στους επιτάφιους αγώνες για τον Πάτροκλο .
Μνημονεύονται επίσης οι συγκρούσεις στην Πελοπόννησο των Πυλίων με τον Ηρακλή (Λ 670-761)4, των Πυλίων και των Επειών,(Λ 670-760) των Πυλίων και Αρκάδων(Η 132), κοντά στον Ιάρδανο ποταμό5, οι οποίες αφορούν τρεις γενιές πριν τα τρωικά.
Σημαντικό γεγονός είναι και η εκπόρθηση της Τροίας από τον Ηρακλή, (Ε -638)που προηγείται των τρωικών περισσότερο από μια γενιά, αφού ο γιος του Ηρακλη ο Τληπόλεμος μάχεται τώρα στην Τροία παρέα με τους δύο γιους, του άλλοτε φίλου και συμπολεμιστή του Τελαμώνα(Αίαντας – Τεύκρος ).
Όμως χρονικό ορόσημο αποτελεί και ο αποικισμός της Ρόδου από τον Τληπόλεμο, ο οποίος φαίνεται ότι έγινε πρόσφατα, αφού ο οικιστής – βασιλιάς ο Τληπόλεμος6 (Β 653-670), βρίσκεται στην Τροία, μαζί με τους Ηρακλείδες (εγγονούς του Ηρακλή), Άντιφο και Φείδιππο που διοικούσαν την Κω, τη Νίσυρο, την Κάσο και την Κάρπαθο (Β - 675).
Οι ιστορικοί μύθοι ανασυνθέτουν το παρελθόν, διότι λειτουργούν ως γνωστά χρονικά ορόσημα σ’ ένα παρελθόν που εκτείνεται μέχρι την εποχή του ποιητή, άραγε έχουν στόχο να συνδέσουν τα πρόσωπα και τα γεγονότα της παλαιότερης μυθολογίας (το απώτερο παρελθόν) με τα πρόσωπα και τα γεγονότα της αφήγησης του τρωικού πολέμου (το «πρόσφατο» παρελθόν) .
Έτσι οι ήρωες Μελέαγρος, Ηρακλής, Τυδέας, Αχιλλέας, Αγαμέμνονας, Ιδομενέας, Οδυσσέας… συνδέονται αναμεταξύ τους ώστε να παράγουν τον χρονολογικό ιστό των προσώπων και των γεγονότων της ελληνικής ιστορίας.
Κάθε αναφορά προσώπου βρίσκει την χρονολογική της θέση και σύνδέεται στενά με μια γεωγραφική περιοχή καταγωγής και δράσης του ήρωα.
Άραγε ο Όμηρος στην Ιλιάδα οργανώνει «ιστορικά» τα γεγονότα ακολουθώντας σκόπιμα τον επόμενο άξονα :
Αρχαίοι χρόνοι - Προτρωικά - Τρωικά - (Εποχή του Ομήρου).
Εύκολα ο αρχαίος ακροατής αντιλαμβάνεται πότε ζουν οι ήρωες της Τροίας και πότε συμβαίνουν τα γεγονότα, αφού ο Όμηρος σημειώνει με βεβαιότητα την «Εποχή του Χαλκού», έθεσε όμως τον εαυτό του πολλά χρόνια αργότερα από τα πρόσωπα και τους μύθους που αφηγείται .
Την χρονική θέση των προσώπων σ’ αυτό τον ιστό των γεγονότων καθορίζουν οι γενεαλογίες, οι οποίες ακολουθούν μια χρονολογική διάταξη και με αφετηρία τα τρωικά μας οδηγούν αναδρομικά σε χρονικούς σταθμούς του παρελθόντος, δηλαδή στους προγόνους και στα γεγονότα της εποχής τους.
Γνωστές γενεαλογίες(Άγαμέμνονα, Αχιλλέα, Ιδομενέα, Διομήδη…) δίνουν ένα σαφές χρονικό στίγμα και δημιουργούν μια χρονική ενότητα που την γνωρίζει το έπος, αφού κάθε μνημονευόμενος, επώνυμος πρόγονος, συμμετείχε ενεργά σε γνωστά γεγονότα που το έπος τους δίνει συγκεκριμένη χρονική θέση .
Συμπέρασμα .
Άραγε στον χρονολογικό ιστό των γεγονότων της ελληνικής ιστορίας η άλωση της Τροίας ακολουθεί μετά την συγκρουση Αιτωλών – Κουρητών, τις συγκρούσεις των Πυλίων – Επειών – Αρκάδων και την άλωση της Θήβας7 από τους Επιγόνους (Διομήδης, Σθένελος, Αλκμέωνας….) .
Ο έλεγχος της Ιλιάδας σε σχέση με τις χρονικές αναφορές της, βεβαιώνει πως ο ποιητής, στην εποχή του, διαχειρίζεται σημαντικές πληροφορίες που είναι στενά συνδεδεμένες με κάποια σύγκρουση στην Μικρά Ασία γύρω από την πόλη της Τροίας, που αλώθηκε και πυρπολήθηκε .
Ο κορμός των αναφορών του εκτείνεται σ’ ένα εύρος 20 χρόνων (χρονικό διάστημα) πριν την άλωση της Τροίας, βέβαια στο έπος της Ιλιάδας αποδεικνύει περίτρανα ότι ο χρονικός ορίζοντας του Ομήρου εκτείνεται σε μεγαλύτερο χρονικό βάθος, διότι συνδυάζονται με τα παλιότερα πρόσωπα και τα γεγονότα, τον Μελέαγρο (Αιτωλοί), τον Ηρακλή, την κατάληψη της Θήβας, τον βασιλικό οίκο των Μυκηνών πιθανόν αποτελούν αναφορές χωρίς σαφή χρονική ιεράρχηση, αλλά πληροφορίες που αντλήθηκαν από πηγές (κάπου).
2 Κι όμως για την Ελλάδα ο ποιητής δεν θεωρεί άγνωστη την ύπαρξη του σιδήρου γενιές πρίν τον τρικό πόλεμο ότα λέγει ότι ο αρχαίος ήρωας Αρηιθόος χρησιμοποιούσε για να μάχεται «σιδερένιο ρόπαλο» (Η-140)!!
3 Οι Κένταυροι όπως αναφέρει ο Όμηρος (Α264), συγκρούστηκαν με τους Λαπίθες και εκτοπίστηκαν από το Πήλιο για να πάνε στους Αίθικες .Η σύγκρουση έγινε επειδή στον γάμο του Περίθοου με την Ιπποδάμεια, μέθυσαν (ο Ευρυτίων) και φέρθηκαν με αγένεια.
4 Ο Ηρακλής ταλαιπώρησε την παλιά εποχή τους Πυλίους, σκότωσε ένδεκα από τους δώδεκα γιούς του Νηλέα (αδέλφια του Νέστορα). Η συγκεκριμένη μαρτυρία του Νέστορα εκτείνεται δύο γενιές πίσω από τα τρωικά, αυτοί είναι οι "αρχαίοι χρόνοι".
5 Ο Νέστωρ σκότωσε τον Αρκάδα ήρωα Ερευθαλίωνα.
6 Ήταν γιος του Ηρακλή, που έφτασε στην Ρόδο από την Εφύρα, κοντά στον Σελλήει ποταμό .
7 Η Θήβα πολιορκήθηκε για δεύτερη φορά από τους Επιγόνους και κατακτήθηκε γι’ αυτό ίσως δεν αναφέρεται ούτε στους καταλόγους της Β.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου