Οι γιορτές του Αη Αντώνη και του Αγίου Αθανασίου (Λαογραφικά και άλλα...!)
Αν και βρισκόμαστε στον απόηχο των Μεγάλων Γιορτών του 12ημέρου, με τις διάφορες γιορτές, ακόμα συνεχίζουμε να γιορτάζουμε διαφόρους Αγίους της Εκκλησίας μας. Εξάλλου, δεν είναι καθόλου τυχαίο αυτό που μας έχουν κολλήσει: “ότι είμαστε γενικά λαός για τα πανηγύρια”.
Μας αρέσουν οι γιορτές, οι χαρές, η διασκέδαση, οι διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Αλλά και με τόσους Αγίους που έχουμε είναι φυσικό να τους τιμάμε και να τους γιορτάζουμε. Βέβαια, μια λαϊκή ρήση επιβεβαιώνει την μεγάλη παρουσία των Αγίων και λέει: “όσο και να ξεπέσει ο Χριστός, πάντα θα αξίζει ίσα με σαράντα Αγίους”.
Ας είναι όμως... Χθες η Εκκλησία μας γιόρτασε τη μνήμη ενός μεγάλου της Αγίου, του Αντωνίου, ο οποίος καταγόταν από την Αίγυπτο και έζησε βίο ασκητικό. Η ζωή του ήταν γεμάτη με θαύματα αλλά γίνεται λόγος για δαιμονικές παρουσίες και υπερφυσικά οράματα. Χάρη στον Επίσκοπο Αλεξανδρείας, Αθανάσιο, του οποίου σήμερα γιορτάζουμε τη μνήμη, πολλά στοιχεία και μαρτυρίες διασώθηκαν από τον ίδιο για τη ζωή του Αγίου Αντωνίου.
Η φήμη του ασκητή που απλώθηκε γρήγορα σε ανατολή και δύση, βασίστηκε περισσότερο στο θρύλο και λιγότερο στις ιστορικές μαρτυρίες. Το θρύλο αυτό άλλωστε προτίμησαν να αποδώσουν πλείστοι ζωγράφοι.
Ο μύθος γύρω από τη ζωή του Αντωνίου πλάστηκε νωρίς. Ο Αθανάσιος δεν χρειάστηκε να περιμένοι πολύ για να αφηγηθεί τα θαυμαστά και τα παράδοξα. Ανταποκρινόμενος σε αίτημα χριστιανών που ζούσαν μακριά, έσπευσε να συγκεντρώσει όσες πληροφορίες είχε πρόχειρες. Φαίνεται πιθανό ότι συνέθεσε το βίο μόλις ένα ή δυο χρόνια μετά το θάνατο του ασκητή. Οι πρώτες πληροφορίες για τα οράματα και τις αναμετρήσεις με τους δαίμονες θα πρέπει να προέρχονται από το στόμα του Αντωνίου. Και αυτό σημαίνει ότι ο Αντώνιος έπλασε μόνος του το θρύλο γύρω από τη ζωή του.
Ο Αντώνιος γεννήθηκε το 251 στην Αίγυπτο από εύπορους χριστιανούς γονείς. Δεν είχε ενδιαφέρον για την καθιερωμένη παιδεία της εποχής και έτσι δεν έμαθε ελληνικά όπως συνήθιζαν οι Αιγύπτιοι του κύκλου του. Μετά το θάνατο των γονέων του, όταν αυτός ήταν περίπου 18 ή 20 ετών, αποφάσισε να ξεκόψει από τους περισπαμούς του κόσμου. Πούλησε την περιουσία του και αφού εμπιστεύθηκε τη μικρότερη αδελφή του σε γνωστές παρθένους, αφιέρωσε τη ζωή του στην άσκηση. Η πορεία από τον πολιτισμό στην ερημία ήταν σταδιακή αλλά σταθερή.
Η κρίσιμη περίοδος της δοκιμασίας ήταν μια μακροχρόνια διαμονή σε νεκροταφείο.
Έγκλειστος σε τάφο αναζήτησε τα όρια της ανθρώπινης αντοχής. Με τον τρόπο αυτό μηύθηκε στα μυστικά της απονέκρωσης του σώματος. Βίωσε τον τρομερό σωματικό πόνο που προκαλούσε μόνος του στον εαυτό του ως δαιμονική επίθεση. Από τότε άρχισε να δίνει στους εσωτερικούς του διαλογισμούς τη μορφή συνομιλίας με τους δαίμονες. Κάποια στιγμή πίστεψε ότι τον επισκέφθηκε ο ίδιος ο σατανάς. Έσπευσε τότε να ρωτήσει τον απρόσκλητο επισκέπτη του γιατί ενοχλούσε τους μοναχούς. Αλλά ο σατανάς αρνήθηκε την κατηγορία. Υποστήριξε ότι οι μοναχοί πέφτουν μόνοι τους σε ταραχή και πειρασμό. Έχοντας φτάσει σε τέτοιο σημείο αυτοσυνειδησίας, ο Άντωνιος γνώριζε πια ότι πραγματικός του αντίπαλος ήταν ο ίδιος του ο εαυτός. Με την σκέψη αυτή προσπάθησε να μυήσει όσους ήθελαν να ακολουθήσουν τον ασκητικό βίο.
Η αναχώρηση των πιστών από τα εγκόσμια και η σωματική άσκηση δεν ήταν επινοήσεις του Αντωνίου Με την επιμονή του ωστόσο και τη σταθερή του προσήλωση στο στόχο του, ο Αντώνιος άνοιξε νέους δρόμους στην αναζήτηση της χριστιανκής τελείωσης.
Όταν ο Άγιος Αντώνιος έδινε τον δικό του αγώνα, εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε έξαρση οι διωγμοί των Χριστιανών και ο ίδιος αισθανόταν τον πόθο του μαρτυρίου όταν έβλεπε πολλούς πιστούς να οδηγούνται στο θάνατο. Ο Άγιος Αντώνιος όμως κατέχει μεγάλη θέση στη λαογραφία μας κατά το μεγάλο λαογράφο μας Δημήτριο Λουκάτο.
Η ασκητική ζωή του Μεγάλου Αναχωρητού της ερήμου, αλλά και η χρονολογική τοποθέτηση της γιορτής του στα μέσα Ιανουαρίου, που είναι μια εποχή δυνατού κρύου, όσο και μεταβατική προς την άνοιξη, έδωσαν αφορμή στον ελληνικό λαό να διατυπώσει παροιμίες και φράσεις με το όνομα του Αγίου Αντωνίου, ως εξής: “Ειναι σωστός Αγιαντώνιος!” (Λέγεται για τους πολύ αδύνατους και ισχνούς). “Έχει τ΄Αγιαντωνιού την υπομονή!” (Αφού ο ασκητισμός σημαίνει και εγκαρτέρηση). “Είναι για τον Αγιαντώνη!” (Δηλ. είναι τρελός και δαιμονισμένος και όπως είναι γνωστό, τους τρελούς τους πάνε για θεραπεία σε αγίους ασκητάς).
Λένε επίσης: “Βουβαμός τ’ Αγιαντωνιού!” και εννοούν την αφασία που πιάνει τους δαιμονισμένους, όταν θεραπεύονται. Στον μετεωρολογικό τομέα λένε: “Κακή ροπή τ’ Αγιαντωνιού!” κι αυτό σημαίνει τον βαρύ χειμώνα ή τη θύελλα και καταστροφή που συμβαίνουν συνήθως τον Ιανουάριο, γύρω από τη γιορτή του Αγίου Αντωνίου. Για την κακοκαιρία επίσης, μια κρητική παροιμία λέει:
Σήμερα όμως γιορτάζουμε τον Άγιο Αθανάσιο! ο οποίος μαζί με τον Αντώνιο είναι οι δυο μεγάλοι Άγιοι του πρώιμου Αιγυπτιακού Χριστιανισμού.
Καθώς έγραφε το βίο του Αντωνίου, ο Αθανάσιος βίωσε το δικό του μαρτύριο. Ο Αθανάσιος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 296 και στράφηκε από νωρίς στον ιερατικό βίο. Όταν πέθανε ο Αντώνιος, βρισκόταν καθώς φαίνεται στην τρίτη από τις πέντε συνολικώς εξορίες του. Τα προβλήματά του σχετίζονται με τους αγώνες του εναντίον του αρειανισμού.
Οι πρώτοι Χριστιανοί αυτοκράτορες, αλλά και και η πλειονότης των ιεραρχών, ενδιαφερόταν πρωτίστως για την ενότητα της Εκκλησίας. Αναζητούσαν κοινώς αποδεκτές λύσεις σε ζητήματα δόγματος και επεδίωκαν την κοινωνία με τον Άρειο και τους οπαδούς του. Ο Αθανάσιος ενδιαφερόταν πρωτίστως για την καθαρότητα του δόγματος. Αναζητούσε τις διατυπώσεις που θα καθιστούσαν αδύνατη τη συνύπαρξη με την αντίπαλη πλευρά. Υποστήριξε τις απόψεις του με σθένος αλλά και αυταρχισμό. Ο τρόπος με τον οποίο διοίκησε την Εκκλησία του ήταν σχεδόν τυραννικός και οι εχθροί του δεν δυσκολεύτηκαν να τον κατηγορήσουν για φόνο, ακόμα και μαύρη μαγεία.
Υπήρχαν όμως και τότε διάφορα προβλήματα και μάλιστα έντονα. Μπορεί να είχαμε την ιστορική σύγκρουση του μακαριστού Χριστοδούλου με τον πρώην πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη για τον θέμα των ταυτοτήτων αλλά και κατά την εποχή του Ιεράρχη Αθανασίου τα πράγματα δεν ήταν και τόσο ρόδινα.
Η συμπεριφορά του τον έφερε σε σύγκρουση με τον Κωνσταντίνο, τον Κωνστάντιο αλλά και τον Ιουλιανό. Ο Ιουλιανός προφανώς δεν σκοτιζόταν για την ενότητα της Εκκλησίας. Ενδιαφερόταν όμως για την κοινωνική γαλήνη. Στη διάρκεια της τρίτης εξορίας του Αθανασίου, οι αυτοκρατορικές και εκκλησιαστικές αρχές είχαν κάνει το λάθος να στείλουν στη θέση του έναν αρειανό επίσκοπο. Το λαθος αυτό κατέληξε σε βίαια επεισόδια και τελικώς στο λιντσάρισμα του ανεπιθύμητου ιεράρχη. Στις δυο προηγούμενες εξορίες του, ο Αθανάσιος είχε εγκαταλείψει την Αίγυπτο, αλλά αυτή τη φορά παρέμενε στον τόπο του κρυπτόμενος για πέντε χρόνια.
Στη διάρκεια των πέντε ετών της τρίτης εξορίας του, ο Αθανάσιος βρήκε καταφύσιο στην αιγυπτιακή ενδοχώρα. Ανέπτυξε στενές σχέσεις με πολλούς ασκητές, οι οποίοι ανέλαβαν να τον βοηθήσουν. Η συνεργασία αυτή δεν ήταν δεδομένη. Η ιερατική εκκλησία δεν έβλεπε πάντα με καλό μάτι την ανεξαρτησία των ακσητών. Στους ισχυρισμούς τους ότι επικοινωνούσαν απευθείας με τις θεϊκές (αλλά και τις δαιμονικές) δυνάμεις απαντούσε ότι αυτό οφείλει να γίνεται με τη διαμεσολάβηση του ιερατείου.
Ο Αθανάσιος ωστόσο είχε μεγάλους εχθρούς εκείνη την εποχή και αναζήτησε τη στήριξη των ασκητών. Συγγράφοντας τον βίο του αρχηγέτη τους πέτυχε να συνενώσει επαρκείς δυνάμεις για την αντιμετώπιση των δογματικών του αντιπάλων.
Στον αγώνα του Αντωνίου είδε, κατά κάποιο τρόπο και τον δικό του αγώνα με τους αρειανίζοντες δαίμονες και τον εγκόσμιο αυτοκρατορικό σατανά. Είχε και αυτός προκαλέσει την τύχη του χωρίς συμβιβασμούς και χωρίς έγνοια για το σαρκίο του. Μετά από όσα μεσολάβησαν, η τελική επικράτηση της παράταξης του Αθανασίου έμοιαζε με ανέλπιστο θαύμα. Ένα θαύμα που οφείλει πολλά σε έναν σχεδόν μοναχικό επίσκποπο, που συγκέντρωσε γύρω του όσους πίστευαν στο “ομοούσιο” του Πατρός και του Υιού.
Η τιμητική προσκύνησις του “Άη - Θανάση” είναι από τις λαϊκώτερες στην Ελλάδα. Η “χειμωνιάτικη γιορτή του, όπως λέει ο λαός, γίνεται στα χωριά και στις πόλεις, όπου υπάρχει φερώνυμος ναός, ενοριακός ή συνοικιακός. Την ημέρα αυτή γιορτάζουν το όνομά τους οι Θανάσηδες, Θάνοι ή και Αθανασίες. Η “καλοκαιρινή” όμως γιορτή (ή “Μαγιάτικη”) γίνεται στα εξωκκλήσια και τα νεκροταφεία, όπου ο κόσμος συγκεντρώνεται με κοινή έξοδο από τα χωριά. Ο “άη - Θανάσης” είναι συνήθως εκκλησία του νεκροταφείου κι αυτό οφείλεται στην ετυμολογική χρησιμοποίηση του ονόματός του, που είναι το αντίθετο του θανάτου (α-θανάσιος) και δίνει υπόσχεση ζωής ή αναστάσεως. Συνηθίζουν λοιπόν το όνομα του Αγίου Αθανασίου στα νεκροταφεία, όπως συνηθίζουν και τον Άγιο Λάζαρο ή την Ανάσταση. Έτσι και η γνωστή παροιμία: “Είναι για τον Άη - Θανάση”, σημαίνει ότι κάποιος είναι ετοιμοθάνατος.
Η παρετυμολογία αυτή του ονόματος του Αγίου Αθανασίου έχει δώσει αφορμή σε νεκρικά έθιμα (ή ενέργειες μακροβιότητας) του ελληνικού λαού. Στην Ανατολική Θράκη π.χ. συνήθιζαν σε όλα τα σπίτια να σφάζουν την ημέρα της χειμωνιάτικης γιορτής του (18 Ιανουαρίου) ένα πετεινό “για την υγεία” τους. Ο θάνατος του πετεινού ήταν ένα αντάλλαγμα για τη δική τους επιβίωση. Επίσης στο καλοκαιρινό πανηγύρι (2 Μαϊου) πάλι στη Θράκη, ετελούσαν θυσίες, σε όλα δε τα φερώνυμα νεκροταφεία της Ελλάδος κάνουν Λειτουργία την ημέρα εκείνη στα παρεκκλήσια και μοιράζουν κόλλυβα. (Συνδυάζουν δηλαδή τη μνήμη του Αγίου με τη μνήμη των νεκρών).
Έτσι ο λαός μας τιμάει τους Αγίους του, γιορτάζοντας τη μνήμη τους, συνδέοντάς τους με τα διάφορα ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις με τον τρόπο που μόνο αυτός γνωρίζει, έναν τρόπο ξεχωριστό και μοναδικό!
Μας αρέσουν οι γιορτές, οι χαρές, η διασκέδαση, οι διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Αλλά και με τόσους Αγίους που έχουμε είναι φυσικό να τους τιμάμε και να τους γιορτάζουμε. Βέβαια, μια λαϊκή ρήση επιβεβαιώνει την μεγάλη παρουσία των Αγίων και λέει: “όσο και να ξεπέσει ο Χριστός, πάντα θα αξίζει ίσα με σαράντα Αγίους”.
Ας είναι όμως... Χθες η Εκκλησία μας γιόρτασε τη μνήμη ενός μεγάλου της Αγίου, του Αντωνίου, ο οποίος καταγόταν από την Αίγυπτο και έζησε βίο ασκητικό. Η ζωή του ήταν γεμάτη με θαύματα αλλά γίνεται λόγος για δαιμονικές παρουσίες και υπερφυσικά οράματα. Χάρη στον Επίσκοπο Αλεξανδρείας, Αθανάσιο, του οποίου σήμερα γιορτάζουμε τη μνήμη, πολλά στοιχεία και μαρτυρίες διασώθηκαν από τον ίδιο για τη ζωή του Αγίου Αντωνίου.
Η φήμη του ασκητή που απλώθηκε γρήγορα σε ανατολή και δύση, βασίστηκε περισσότερο στο θρύλο και λιγότερο στις ιστορικές μαρτυρίες. Το θρύλο αυτό άλλωστε προτίμησαν να αποδώσουν πλείστοι ζωγράφοι.
Ο μύθος γύρω από τη ζωή του Αντωνίου πλάστηκε νωρίς. Ο Αθανάσιος δεν χρειάστηκε να περιμένοι πολύ για να αφηγηθεί τα θαυμαστά και τα παράδοξα. Ανταποκρινόμενος σε αίτημα χριστιανών που ζούσαν μακριά, έσπευσε να συγκεντρώσει όσες πληροφορίες είχε πρόχειρες. Φαίνεται πιθανό ότι συνέθεσε το βίο μόλις ένα ή δυο χρόνια μετά το θάνατο του ασκητή. Οι πρώτες πληροφορίες για τα οράματα και τις αναμετρήσεις με τους δαίμονες θα πρέπει να προέρχονται από το στόμα του Αντωνίου. Και αυτό σημαίνει ότι ο Αντώνιος έπλασε μόνος του το θρύλο γύρω από τη ζωή του.
Ο Αντώνιος γεννήθηκε το 251 στην Αίγυπτο από εύπορους χριστιανούς γονείς. Δεν είχε ενδιαφέρον για την καθιερωμένη παιδεία της εποχής και έτσι δεν έμαθε ελληνικά όπως συνήθιζαν οι Αιγύπτιοι του κύκλου του. Μετά το θάνατο των γονέων του, όταν αυτός ήταν περίπου 18 ή 20 ετών, αποφάσισε να ξεκόψει από τους περισπαμούς του κόσμου. Πούλησε την περιουσία του και αφού εμπιστεύθηκε τη μικρότερη αδελφή του σε γνωστές παρθένους, αφιέρωσε τη ζωή του στην άσκηση. Η πορεία από τον πολιτισμό στην ερημία ήταν σταδιακή αλλά σταθερή.
Η κρίσιμη περίοδος της δοκιμασίας ήταν μια μακροχρόνια διαμονή σε νεκροταφείο.
Έγκλειστος σε τάφο αναζήτησε τα όρια της ανθρώπινης αντοχής. Με τον τρόπο αυτό μηύθηκε στα μυστικά της απονέκρωσης του σώματος. Βίωσε τον τρομερό σωματικό πόνο που προκαλούσε μόνος του στον εαυτό του ως δαιμονική επίθεση. Από τότε άρχισε να δίνει στους εσωτερικούς του διαλογισμούς τη μορφή συνομιλίας με τους δαίμονες. Κάποια στιγμή πίστεψε ότι τον επισκέφθηκε ο ίδιος ο σατανάς. Έσπευσε τότε να ρωτήσει τον απρόσκλητο επισκέπτη του γιατί ενοχλούσε τους μοναχούς. Αλλά ο σατανάς αρνήθηκε την κατηγορία. Υποστήριξε ότι οι μοναχοί πέφτουν μόνοι τους σε ταραχή και πειρασμό. Έχοντας φτάσει σε τέτοιο σημείο αυτοσυνειδησίας, ο Άντωνιος γνώριζε πια ότι πραγματικός του αντίπαλος ήταν ο ίδιος του ο εαυτός. Με την σκέψη αυτή προσπάθησε να μυήσει όσους ήθελαν να ακολουθήσουν τον ασκητικό βίο.
Η αναχώρηση των πιστών από τα εγκόσμια και η σωματική άσκηση δεν ήταν επινοήσεις του Αντωνίου Με την επιμονή του ωστόσο και τη σταθερή του προσήλωση στο στόχο του, ο Αντώνιος άνοιξε νέους δρόμους στην αναζήτηση της χριστιανκής τελείωσης.
Όταν ο Άγιος Αντώνιος έδινε τον δικό του αγώνα, εκείνη την περίοδο βρισκόταν σε έξαρση οι διωγμοί των Χριστιανών και ο ίδιος αισθανόταν τον πόθο του μαρτυρίου όταν έβλεπε πολλούς πιστούς να οδηγούνται στο θάνατο. Ο Άγιος Αντώνιος όμως κατέχει μεγάλη θέση στη λαογραφία μας κατά το μεγάλο λαογράφο μας Δημήτριο Λουκάτο.
Η ασκητική ζωή του Μεγάλου Αναχωρητού της ερήμου, αλλά και η χρονολογική τοποθέτηση της γιορτής του στα μέσα Ιανουαρίου, που είναι μια εποχή δυνατού κρύου, όσο και μεταβατική προς την άνοιξη, έδωσαν αφορμή στον ελληνικό λαό να διατυπώσει παροιμίες και φράσεις με το όνομα του Αγίου Αντωνίου, ως εξής: “Ειναι σωστός Αγιαντώνιος!” (Λέγεται για τους πολύ αδύνατους και ισχνούς). “Έχει τ΄Αγιαντωνιού την υπομονή!” (Αφού ο ασκητισμός σημαίνει και εγκαρτέρηση). “Είναι για τον Αγιαντώνη!” (Δηλ. είναι τρελός και δαιμονισμένος και όπως είναι γνωστό, τους τρελούς τους πάνε για θεραπεία σε αγίους ασκητάς).
Λένε επίσης: “Βουβαμός τ’ Αγιαντωνιού!” και εννοούν την αφασία που πιάνει τους δαιμονισμένους, όταν θεραπεύονται. Στον μετεωρολογικό τομέα λένε: “Κακή ροπή τ’ Αγιαντωνιού!” κι αυτό σημαίνει τον βαρύ χειμώνα ή τη θύελλα και καταστροφή που συμβαίνουν συνήθως τον Ιανουάριο, γύρω από τη γιορτή του Αγίου Αντωνίου. Για την κακοκαιρία επίσης, μια κρητική παροιμία λέει:
Σ’ τσι δεκαφτά του Γεναριού
είναι κερά τ’ Αγιαντωνιού.
Τοτεσας, κερά μαντόνα
είν’ η φούρια του χειμώνα.
είναι κερά τ’ Αγιαντωνιού.
Τοτεσας, κερά μαντόνα
είν’ η φούρια του χειμώνα.
Σήμερα όμως γιορτάζουμε τον Άγιο Αθανάσιο! ο οποίος μαζί με τον Αντώνιο είναι οι δυο μεγάλοι Άγιοι του πρώιμου Αιγυπτιακού Χριστιανισμού.
Καθώς έγραφε το βίο του Αντωνίου, ο Αθανάσιος βίωσε το δικό του μαρτύριο. Ο Αθανάσιος γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια το 296 και στράφηκε από νωρίς στον ιερατικό βίο. Όταν πέθανε ο Αντώνιος, βρισκόταν καθώς φαίνεται στην τρίτη από τις πέντε συνολικώς εξορίες του. Τα προβλήματά του σχετίζονται με τους αγώνες του εναντίον του αρειανισμού.
Οι πρώτοι Χριστιανοί αυτοκράτορες, αλλά και και η πλειονότης των ιεραρχών, ενδιαφερόταν πρωτίστως για την ενότητα της Εκκλησίας. Αναζητούσαν κοινώς αποδεκτές λύσεις σε ζητήματα δόγματος και επεδίωκαν την κοινωνία με τον Άρειο και τους οπαδούς του. Ο Αθανάσιος ενδιαφερόταν πρωτίστως για την καθαρότητα του δόγματος. Αναζητούσε τις διατυπώσεις που θα καθιστούσαν αδύνατη τη συνύπαρξη με την αντίπαλη πλευρά. Υποστήριξε τις απόψεις του με σθένος αλλά και αυταρχισμό. Ο τρόπος με τον οποίο διοίκησε την Εκκλησία του ήταν σχεδόν τυραννικός και οι εχθροί του δεν δυσκολεύτηκαν να τον κατηγορήσουν για φόνο, ακόμα και μαύρη μαγεία.
Υπήρχαν όμως και τότε διάφορα προβλήματα και μάλιστα έντονα. Μπορεί να είχαμε την ιστορική σύγκρουση του μακαριστού Χριστοδούλου με τον πρώην πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη για τον θέμα των ταυτοτήτων αλλά και κατά την εποχή του Ιεράρχη Αθανασίου τα πράγματα δεν ήταν και τόσο ρόδινα.
Η συμπεριφορά του τον έφερε σε σύγκρουση με τον Κωνσταντίνο, τον Κωνστάντιο αλλά και τον Ιουλιανό. Ο Ιουλιανός προφανώς δεν σκοτιζόταν για την ενότητα της Εκκλησίας. Ενδιαφερόταν όμως για την κοινωνική γαλήνη. Στη διάρκεια της τρίτης εξορίας του Αθανασίου, οι αυτοκρατορικές και εκκλησιαστικές αρχές είχαν κάνει το λάθος να στείλουν στη θέση του έναν αρειανό επίσκοπο. Το λαθος αυτό κατέληξε σε βίαια επεισόδια και τελικώς στο λιντσάρισμα του ανεπιθύμητου ιεράρχη. Στις δυο προηγούμενες εξορίες του, ο Αθανάσιος είχε εγκαταλείψει την Αίγυπτο, αλλά αυτή τη φορά παρέμενε στον τόπο του κρυπτόμενος για πέντε χρόνια.
Στη διάρκεια των πέντε ετών της τρίτης εξορίας του, ο Αθανάσιος βρήκε καταφύσιο στην αιγυπτιακή ενδοχώρα. Ανέπτυξε στενές σχέσεις με πολλούς ασκητές, οι οποίοι ανέλαβαν να τον βοηθήσουν. Η συνεργασία αυτή δεν ήταν δεδομένη. Η ιερατική εκκλησία δεν έβλεπε πάντα με καλό μάτι την ανεξαρτησία των ακσητών. Στους ισχυρισμούς τους ότι επικοινωνούσαν απευθείας με τις θεϊκές (αλλά και τις δαιμονικές) δυνάμεις απαντούσε ότι αυτό οφείλει να γίνεται με τη διαμεσολάβηση του ιερατείου.
Ο Αθανάσιος ωστόσο είχε μεγάλους εχθρούς εκείνη την εποχή και αναζήτησε τη στήριξη των ασκητών. Συγγράφοντας τον βίο του αρχηγέτη τους πέτυχε να συνενώσει επαρκείς δυνάμεις για την αντιμετώπιση των δογματικών του αντιπάλων.
Στον αγώνα του Αντωνίου είδε, κατά κάποιο τρόπο και τον δικό του αγώνα με τους αρειανίζοντες δαίμονες και τον εγκόσμιο αυτοκρατορικό σατανά. Είχε και αυτός προκαλέσει την τύχη του χωρίς συμβιβασμούς και χωρίς έγνοια για το σαρκίο του. Μετά από όσα μεσολάβησαν, η τελική επικράτηση της παράταξης του Αθανασίου έμοιαζε με ανέλπιστο θαύμα. Ένα θαύμα που οφείλει πολλά σε έναν σχεδόν μοναχικό επίσκποπο, που συγκέντρωσε γύρω του όσους πίστευαν στο “ομοούσιο” του Πατρός και του Υιού.
Η τιμητική προσκύνησις του “Άη - Θανάση” είναι από τις λαϊκώτερες στην Ελλάδα. Η “χειμωνιάτικη γιορτή του, όπως λέει ο λαός, γίνεται στα χωριά και στις πόλεις, όπου υπάρχει φερώνυμος ναός, ενοριακός ή συνοικιακός. Την ημέρα αυτή γιορτάζουν το όνομά τους οι Θανάσηδες, Θάνοι ή και Αθανασίες. Η “καλοκαιρινή” όμως γιορτή (ή “Μαγιάτικη”) γίνεται στα εξωκκλήσια και τα νεκροταφεία, όπου ο κόσμος συγκεντρώνεται με κοινή έξοδο από τα χωριά. Ο “άη - Θανάσης” είναι συνήθως εκκλησία του νεκροταφείου κι αυτό οφείλεται στην ετυμολογική χρησιμοποίηση του ονόματός του, που είναι το αντίθετο του θανάτου (α-θανάσιος) και δίνει υπόσχεση ζωής ή αναστάσεως. Συνηθίζουν λοιπόν το όνομα του Αγίου Αθανασίου στα νεκροταφεία, όπως συνηθίζουν και τον Άγιο Λάζαρο ή την Ανάσταση. Έτσι και η γνωστή παροιμία: “Είναι για τον Άη - Θανάση”, σημαίνει ότι κάποιος είναι ετοιμοθάνατος.
Η παρετυμολογία αυτή του ονόματος του Αγίου Αθανασίου έχει δώσει αφορμή σε νεκρικά έθιμα (ή ενέργειες μακροβιότητας) του ελληνικού λαού. Στην Ανατολική Θράκη π.χ. συνήθιζαν σε όλα τα σπίτια να σφάζουν την ημέρα της χειμωνιάτικης γιορτής του (18 Ιανουαρίου) ένα πετεινό “για την υγεία” τους. Ο θάνατος του πετεινού ήταν ένα αντάλλαγμα για τη δική τους επιβίωση. Επίσης στο καλοκαιρινό πανηγύρι (2 Μαϊου) πάλι στη Θράκη, ετελούσαν θυσίες, σε όλα δε τα φερώνυμα νεκροταφεία της Ελλάδος κάνουν Λειτουργία την ημέρα εκείνη στα παρεκκλήσια και μοιράζουν κόλλυβα. (Συνδυάζουν δηλαδή τη μνήμη του Αγίου με τη μνήμη των νεκρών).
Έτσι ο λαός μας τιμάει τους Αγίους του, γιορτάζοντας τη μνήμη τους, συνδέοντάς τους με τα διάφορα ήθη και έθιμα, τις παραδόσεις με τον τρόπο που μόνο αυτός γνωρίζει, έναν τρόπο ξεχωριστό και μοναδικό!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου