ο Αντώνης στο συνέδριο για τα "100 Χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα"

Αντώνιος Βασιλάκης

Την Πέμπτη 24 Οκτωβρίου 2013, στις 6 το απόγεμα θα μιλήσω στο συνέδριο για τα "100 Χρόνια από την Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα". Το θεμα της ομιλίας μου ειναι: "Ζητήματα αρχαιολογικής πολιτικήςς της Κρητικής Πολιτείας - Τα Πρακτικά της Αρχαιολογικής Επιτροπείας 1902-1913"!
Διαβάστε εδώ την περίληψη της ομιλίας:
"Η υπηρεσία προστασίας των αρχαιοτήτων της Κρητικής Πολιτείας ιδρύθηκε με απόφαση της Κρητικής Συνέλευσης το Φεβρουάριο 1899, ύστερα από πρόταση του μέλους της αρχαιολόγου Στεφάνου Ξανθουδίδου. Στην πρόταση αναφέρεται «…όπως γίνη σύστασις εις την μέλλουσαν Κυβέρνησιν ίνα ο υπό του άρθρου 20 προβλεπόμενος ειδικός νόμος περί αρχαιολογικών θησαυρών θεωρηθεί κατεπείγων και συνταχθεί ως τάχιστα. Εν τω μεταξύ να μη παραχωρώνται άδειαι ανασκαφών εις ουδένα και η επίβλεψις των αρχαιολογικών εργασιών να γίνεται υπό αρχών διοριζομένων υπό της Κρητικής Πολιτείας».
Στο άρθρο 5 του με αριθμό 27 Διατάγματος «Περί Συμβουλίου του Ηγεμόνος», τον Απρίλιο 1899, ορίζεται ότι η φροντίδα για την αποκάλυψη και διατήρηση αρχαιολογικών θησαυρών και τη σύσταση μουσείων υπάγεται στην αρμοδιότητα της Ανωτέρας Διευθύνσεως της Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Θρησκευμάτων και Δικαιοσύνης. Τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου εκδόθηκε το Διάταγμα με αριθμό 24 «Περί Αρχαιοτήτων», που αποτέλεσε τον πρώτο Αρχαιολογικό Νόμο της Κρητικής Πολιτείας, και αμέσως μετα διορίστηκαν οι 2 Έφοροι Αρχαιοτήτων. Το Διάταγμα τροποποιήθηκε με το Νόμο 189/Ιούλιος 1900, και τον Αύγουστο 1901 εκδόθηκε ο Νόμος 430 «Περί Αρχαιοτήτων», που συμπληρώθηκε αργότερα στις διατάξεις για την εξαγωγή αρχαιοτήτων.
Οι κυρίες διατάξεις του αρχαιολογικού νόμου αφορούσαν την έννοια του αρχαίου, τις άδειες για διενέργεια ανασκαφων από τους ξένους ανασκαφείς, την παραχώρηση αρχαίων στους ανασκαφείς προς εξαγωγή στο εξωτερικό και την εκτίμηση αρχαίων για αγορά. Σύμφωνα με το άρθρο 2 του Νόμου 430, «αρχαία λογίζονται πάντα ανεξαιρέτως τα έργα της Αρχιτεκτονικής, Γλυπτικής, Γραφικής ή οιασδήποτε εν γένει τέχνης από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι της καταλήψεως της Κρήτης υπό των Ενετών». Επιπλέον, ο Νόμος προστάτευε και τα «κατά την κρίσιν του αρμοδίου Εφόρου ή της Αρχαιολογικής Επιτροπής ιστορικήν ή καλλιτεχνικήν αξίαν έχοντα κινητά τε και ακίνητα μνημεία τέχνης από της καταλήψεως της Κρήτης υπό των Ενετών, μέχρι της απελευθερώσεως αυτής. Ωσαύτως υπάγονται εις τας διατάξεις του Νόμου τούτου και σκελετοί ανθρώπων και ζώων εκ των παλαιών χρόνων προερχόμενοι και παλαιοντολογικά ευρήματα».
Στο Κεφάλαιον Η΄ του Νόμου 430 «Περί Αρχαιοτήτων» προβλεπόταν συλλογικό δευτεροβάθμιο επιστημονικό όργανο, η Αρχαιολογική Επιτροπεία με αρμοδιότητα τη γνωμοδότηση σε ζητήματα αρχαιολογικής πολιτικής. Σ’ αυτή μετείχαν οι 2 Έφοροι Αρχαιοτήτων και ένας έως τρεις Επιμελητές των Μουσείων Ηρακλείου, Χανίων και Ρεθυμνου, που είχαν εν τω μεταξύ ιδρυθεί. Πρόεδρος της ήταν ο Έφορος Αρχαιοτήτων και Διευθυντής του Μουσείου Ηρακλείου. Συνεδρίαζε ύστερα από έγγραφη παραγγελία του Συμβούλου της Ανωτέρας Διευθύνσεως Δημοσίας Εκπαιδεύσεως, Θρησκευμάτων και Δικαιοσύνης, στην οποία αναφερόταν τα θέματα της συνεδρίασης και επισυνάπτονταν η αίτηση του αιτούντος και η γνωμοδότηση του αρμόδιου Εφόρου, που ήταν και ο κατά περίπτωση εισηγητής.
Τα πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετώπισε η Αρχαιολογική Επιτροπεία ήταν: Α. Άδειες ανασκαφών, ανανέωση αδειών και επέκταση αδειών σε ξένους αρχαιολόγους. Β. Εκτίμηση της αξίας αρχαίων και οι αμοιβές για αγορά, ανεύρεση, υπόδειξη και παράδοση αρχαίων. Γ. Ανταλλαγή αρχαίων με ξένα μουσεία. Δ. Αιτήματα εξαγωγής αρχαίων στο εξωτερικό από τους ξένους ανασκαφείς και Ε. Χρονολόγηση, εκτίμηση και διατήρηση ή όχι των μεσαιωνικών και νεότερων μνημείων.
Η παρούσα εισήγηση φιλοδοξεί να αποτελέσει συμβολή στην ιστορία της αρχαιολογικής υπηρεσίας στην Κρήτη στα πρώτα χρόνια της ίδρυσης και λειτουργίας της. Παρουσιάζονται τα πρακτικά της Αρχαιολογικής Επιτροπείας όπως έχουν καταγραφεί σε ανέκδοτο δεμένο τετράδιο που φυλάσσεται στο αρχείο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Ηρακλείου. Τα Πρακτικά καλύπτουν την περίοδο από 7 Απριλίου 1902 μεχρι 13 Δεκεμβρίου 1913, δηλαδή δώδεκα χρόνια παρά τρεις μήνες. Τo χειρόγραφο τετράδιο είναι η αφορμή για την παρούσα εισήγηση. Ο τίτλος στην ετικέτα είναι «Πρακτικά Αρχαιολογικής Επιτροπείας (Κεφάλαιον Η΄ του νόμου 430)» και έχει επισημείωση με μικρότερα γράμματα: στο κάτω αριστερό της ετικέτας «1902-1913». Περιέχει συνολικά 68 σελίδες 0,27Χ0,22 χωρίς περιθώρια. Οι γραμμένες σελίδες είναι 45. Τα κείμενα έχουν γραφτεί από τον Στέφανο Ξανθουδιδη με ελαφρά ξεθωριασμένη μαύρη μελάνη πάνω σε υποκίτρινο χαρτί. Επειδή θα εκδώσουμε σύντομα σχολιασμένα τα Πρακτικά, στην εισήγηση παρουσιάζουμε όσα μας πληροφορούν για την αρχαιολογική πολιτική της Κρητικής Πολιτείας".
Το συνεδριο γινεται στη Βασιλικη του Αγιου Μαρκου στο Ηρακλειο!