Κεφαλονιά ένας Παράδεισος στο Ιόνιο!
Το άγαλμα στο Αργοστόλι, ήταν έργο του πρώτου σπουδασμένου Νεοέλληνα γλύπτη, του Κερκυραίου Παύλου Προσαλέντη (1784-1837). Αποτελούσε ουσιαστικά, τον πρώτο ανδριάντα που στήθηκε σε ελληνικό έδαφος από ελληνικά χέρια. Θαυμάσιο έργο πλαστικής που χυτεύτηκε σε ελληνικό χυτήριο και σηματοδοτεί την αφετηρία της νεοελληνικής πλαστικής. Στα Επτάνησα υπήρχαν καλλιτεχνικά χυτήρια, 150 χρόνια πριν οργανωθεί το πρώτο χυτήριο στην Αθήνα τη δεκαετία του 1950. ‘Ήταν ένα από τα πρώτα δείγματα νεοκλασικής γλυπτικής/πλαστικής, πολύ πριν εισαχθεί ο Νεοκλασικισμός στο νεοελληνικό κράτος. Παραγγέλθηκε από τους ευγενείς της Κεφαλονιάς το 1817 και αποκαλύφθηκε πανηγυρικά το 1822. Ήταν ένα από τα πρώτα δείγματα, αν δεν είναι το πρώτο δείγμα, διαπλοκής της γλυπτικής και του δημόσιου μνημείου με την πολιτική. Με αφορμή την παραχώρηση Συντάγματος , οι ευγενείς έσπευσαν να κολακεύσουν τον Άγγλο δυνάστη για ίδιον όφελος και με αντάλλαγμα στη συνέχεια, την αναρρίχησή τους σε υψηλά αξιώματα. Το γεγονός, ότι με το Σύνταγμα τεχνηέντως αλυσόδεσε τους Επτανησίους και εξαθλίωσε τις λαϊκές μάζες, δεν αποτελούσε για τους παραγγελιοδότες, πρόβλημα. Το 1822 που στήθηκε, γνώριζαν τη λυσσαλέα αντίδρασή του στην Ελληνική Επανάσταση και τα σκληρά μέτρα του εναντίον των Επτανησίων που επιθυμούσαν να βοηθήσουν τους ομοεθνείς τους. Ούτε τους ενοχλούσε, ότι ο Μαίτλαντ το 1819 κατέπνιξε με ιδιαζόντως σκληρό και βάρβαρο τρόπο την εξέγερση των χωρικών της Λευκάδας. Αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα, ότι ο ανδριάντας που χάθηκε ήταν φορέας ιστορίας. Ο αρμοστής παριστάνεται όρθιος να κρατεί στο δεξί του χέρι το Σύνταγμα του 1817, ενώ με το αριστερό του σφίγγει τη μέση του, μια κίνηση που δείχνει αυτοπεποίθηση. Είναι τυλιγμένος με ένα ιμάτιο στον τύπο των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, για να τονιστεί η αυθεντία του. Το πρώτο δημόσιο νεοελληνικό μνημείο έμελλε να ανεγερθεί για έναν αλλοεθνή δυνάστη, “χαρακτήρος βιαίου, αυθαιρέτου και δεσποτικού” κατά τον χαρακτηρισμό του Ηλία Τσιτσέλη.
Το γεγονός, ότι και μετά την Ένωση ο ανδριάντας παρέμενε στη θέση του, δεν είναι απορίας άξιο διότι ένα δημόσιο μνημείο, είναι ένα ορατό σημείο του παρελθόντος, μέσα στο εκάστοτε παρόν, αισθητοποιεί, δηλαδή, ένα κομμάτι της ιστορίας από τη διαδρομή του τόπου μέσα στον χρόνο. Όταν ένα δημόσιο μνημείο, παρά τις ιδεολογικές διακυμάνσεις της κοινωνίας, μένει στη θέση του, αυτό αποτελεί τεκμήριο για την ιδεολογία της εποχής κατά την οποία στήθηκε. Το άγαλμα αρπάχθηκε από τους Ιταλούς κατακτητές κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά το πλοίο που τον μετέφερε στην Ιταλία τορπιλίστηκε και βυθίστηκε. Στην θέση του, τοποθετήθηκε ένα άλλο άγαλμα, που δείχνει μάλλον μια κάκιστη απόδοση του συμβόλου του Ιταλικού Φασισμού, όπως μαρτυρεί και η φωτογραφία της ανάρτησης. Έτσι σήμερα ο ανδριάντας αναπαύεται στον βυθό της Αδριατικής ή όπου αλλού τα θαλάσσια ρεύματα τον έχουν παρασύρει. Η απώλεια του ανδριάντα του πρώτου Άγγλου αρμοστή, είναι μεγάλη απώλεια για τη νεοελληνική τέχνη.
Η Κατοικία του Βρετανού Τοποτηρητή στο Βαθύ Ιθάκης και ο Μέτελας.
Περιγραφή της κατοικίας του βρετανού τοποτηρητή στο Βαθύ από τον William Mure of Caldwell, 1838:
«Τα σπίτια είναι στην πλειονότητά τους σοβατισμένα με περιποιημένη πρόσοψη αλλά μικρά. Τα περισσότερα από αυτά είναι ισόγεια και το μέρος δεν προσφέρει καμιά εκκλησία ή άλλο δημόσιο κτίριο που να κάνει την παραμικρή εξωτερική επίδειξη. Περίπου στο κέντρο της λωρίδας [με τα σπίτια γύρω από το λιμάνι] είναι η Κατοικία [του Τοποτηρητή], ένα νοικοκυρεμένο διώροφο οικοδόμημα, το πιο αξιοσέβαστο της πόλης. Η πρόσοψή του περιβάλλεται από βεράντες, το εσωτερικό είναι εξοπλισμένο με όλες τις Αγγλικές ανέσεις. […] Μεταξύ των σπιτιών και της θάλασσας είναι ένας μικρός παραλιακός δρόμος με έναν ιστό σημαίας και το σύνηθες αναμνηστικό του «Βασιλιά Τομ», το οποίο σε αυτή την περίπτωση είναι μια στήλη που στέφεται με μια μπρούτζινη προτομή η οποία παρουσιάζει μια επαρκώς αξιόπιστη ομοιότητα της αυστηρής και χοντροκομμένης, αλλά διεισδυτικής και επιβλητικής όψης του. Στο βάθρο μερικά ανάγλυφα κάποιου ντόπιου γλύπτη διαιωνίζουν με αλληγορικά εμβλήματα τις δόξες του σκήπτρου του και την ευγνωμοσύνη εκείνων που βίωσαν την κυριαρχία του.»
Περιγραφή της κατοικίας του βρετανού τοποτηρητή στο Βαθύ από τον Ansted, 1863:
«Στη μέση της πόλης, δίπλα στη θάλασσα και με δικιά του προβλήτα, είναι ένα νοικοκυρεμένο σπίτι περιτριγυρισμένο με βεράντα και εύκολα αναγνωρίσιμο από ένα άγαλμα τοποθετημένο πάνω σε ένα βάθρο μπροστά. Αυτή είναι η κατοικία του Τοποτηρητή. Είναι ένα άνετο και ευρύχωρο σπίτι. Όλα τα κατοικήσιμα δωμάτια είναι στον πάνω όροφο, τα κάτω είναι στάβλοι, γραφεία και καταστήματα. Δίπλα από την κατοικία υπάρχουν αρκετές ακόμη καλές ιδιωτικές οικίες και ακόμη περισσότερα κτίρια αποκλειστικά για καταστήματα.»
Σε φωτογραφία του 1862 διακρίνεται (σε κόκκινο κύκλο) η κατοικία του εκάστοτε βρετανού τοποτηρητή, εκείνο με τις βεράντες. Μπροστά στην κατοικία διακρίνεται καθαρά η στήλη με την προτομή του πρώτου αρμοστή Τόμας Μαίτλαντ (ο Μέτελας). Ανεγέρθηκε το 1836, έργο του Κερκυραίου γλύπτη Παύλου Προσαλέντη. Στο ισόγειο ήταν και το Επαρχείο. Ένας από τους Επάρχους επί Αγγλοκρατίας ήταν και ο Ανδρέας Δρακούλης, πατέρας του πρωτοπόρου σοσιαλιστή Πλάτωνα Δρακούλη. Στην β’ φάση του το κτίριο συνέχισε να λειτουργεί ως Επαρχείο, όπου υπηρέτησε ο Κεφαλονίτης Παναγής Μεταξάς κι εκεί γεννήθηκε το 1871 ο γιος του, ο Ιωάννης Μεταξάς. Η στήλη με την προτομή του Μαίτλαντ συνέχισε να βρίσκεται στην ίδια θέση . Η γ’ φάση του κτιρίου είναι το σημερινό νεοκλασικό αρχοντικό της οικογένειας Δρακούλη. Η στήλη με την προτομή μεταφέρθηκαν στις αρχές του 20ου αιώνα στη θέση μύλος . Εκεί την βλέπουμε σε φωτογραφία της δεκαετίας του 1930 . Η προτομή χάθηκε στην Κατοχή. Η στήλη βρισκόταν ακόμη στη θέση Μύλος κατά τους σεισμούς του 1953. Σήμερα μερικά από τα μέλη της βρίσκονται στο αμαξοστάσιο του Δήμου Ιθάκης στην Αγιά Παρασκευή . Ένα από τα δύο(;) μπρούτζινα ανάγλυφα του βάθρου είναι σήμερα εντοιχισμένο στο κτίριο του Δημαρχείου . Η θαλαμηγός στη φωτογραφία του 1862 είναι η HMY Osborne, πρώην HMY Victoria and Albert.
Για τον Μέτελα στα Επτάνησα, τον κάθε Μέτελα που στήθηκε σε κάθε νησί, έχουν διατυπωθεί δικαίως προσεγγίσεις από την πλευρά της αξίας του, στην ιστορία της τέχνης του νέου Ελληνισμού και την πλευρά του πολιτικοκοινωνικού πλαισίου, μέσα στο οποίο ανεγέρθηκαν και κατόπιν καταστράφηκαν. Προσεγγίσεις πολύ σημαντικές, αλλά, ας μου επιτραπεί να πω, είναι προσεγγίσεις «από τα πάνω». Εξίσου σημαντική θα ήταν και η προσέγγιση «από τα κάτω», πως δηλαδή ο απλός λαός βίωνε την ύπαρξη του Μέτελα στον τόπο του. Φράσεις όπως «τα παράπονά σου στον Μέτελα», σε χρήση και πολύ μετά την Αγγλοκρατία, δείχνουν πως κάθε αντικείμενο, έτσι και ο Μέτελας, είχε αυτό που στην ορολογία αποκαλείται «ενέργεια» (πιστεύω μια εξίσου καλή μετάφραση του όρου agency θα ήταν «ζωντάνια»). Το αντικείμενο με την ύπαρξή του και τους συνειρμούς που απορρέουν από αυτό, επιδρά στους ανθρώπους και προκαλεί λόγους και πράξεις, εν προκειμένω να πάει κάποιος στον Μέτελα να κάνει τα παράπονά του, αν δεν έβρισκε αλλού το δίκιο του. Έτσι το άψυχο πράγμα μετατρέπεται σε κοινωνικό υποκείμενο, συμμετέχει στην κοινωνική ζωή ενός τόπου ισοδύναμα. Αυτή η συνεχής διαλεκτική και εμπράγματη αλληλεπίδραση μεταξύ ανθρώπου και πράγματος είναι αυτό που ονομάζουμε υλικότητα. Ακόμη και ο βανδαλισμός, ο διαμελισμός και η ιδιοποίηση τμημάτων ενός πράγματος μας δείχνουν την ζωντάνια του και την διαρκή ικανότητά του, να προκαλεί ανθρώπινες συμπεριφορές και πράξεις. Ίσως θα ήταν ενδιαφέρον να συγκεντρωθούν αυτές οι συμπεριφορές και πράξεις του απλού κόσμου, σχετικά με τον Μέτελα.
(Τα βιβλία των Mure και Ansted βρίσκονται ελεύθερα στο BooksGoogle. Βλ. και Μαρκάτου, Δ.Φ. (2015), Δημόσια Γλυπτική στα Επτάνησα: Ζάκυνθος, Κεφαλονιά-Ιθάκη, Λευκάδα, Αργοστόλι, σελ. 105.
Από το Κομπόγιο Ιστορίας Κεφαλονιάς & Ιθάκης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου