Ο πολιτισμός της έχθρας
http://www.ithacanet.gr
Ο κ. Ανδρέας Ζαπάντης ήταν υποψήφιος δήμαρχος και πολιτικός αντίπαλος, περισσότερες από μία φορά, των Κώστα Ζαπάντη και Γεράσιμου Μεταξά.
(Το βίντεο είναι ανεβασμένο στο διαδίκτυο από τον Κώστα Βλαχούλη. Το πήραμε από το porosnews.blogspot.com)
Στη συνέχεια, διαβάστε στο ionianpress μια διαφορετική άποψη, για τα όσα έγιναν στο δημοτικό συμβούλιο, το περασμένο Σάββατο. Aσχολίαστη από εμάς, για να συγκρίνετε και να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα.
-----------------------
"ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΧΘΡΑ"
Ο ΟΜΗΡΟΣ, στη Ραψωδία Θ΄ της Ιλιάδας, επιφυλάσσει δύο βαρείς χαρακτηρισμούς για τον χωρίς τιμή και κανόνες, για τον «αθέμιστο» άνθρωπο. «Αφρήτωρ» και «ανέστιος» είναι, μάς λέει, ή σε μετάφραση των Καζαντζάκη-Κακριδή «άσογος και άσπιτος». Χωρίς ρίζα στον χρόνο και στον τόπο, χωρίς αναφορά σε εστία και μνήμη.
ΝΑ ΓΙΑΤΙ θ' ασχοληθούμε με την ελληνική παράδοση πιάνοντας το θέμα της έχθρας. Διότι δεν υπάρχει αφηρημένος οικουμενισμός, παρά μόνο στα προσχήματα των δυναστών και των κυρίαρχων, που διαδίδουν ότι ο κάθε ένας άνθρωπος ανήκει μόνο κι απ' ευθείας στη γενική ομάδα «άνθρωπος», αφαιρώντας τα κρίσιμα ενδιάμεσα και πλευρές. Διότι κανείς δεν μπορεί να είναι αφηρημένα -είτε κοσμοπολίτικα, είτε διεθνιστικά- οικουμενικός και δημοκράτης. Η νεωτερικότητα μάς κληροδότησε την πολυπλοκότητά της. Οφείλουμε λοιπόν να είμαστε πολύπλοκα οικουμενικοί και δημοκράτες. Κι η πατριδογνωσία είναι αναγκαία πλευρά της πολύπλοκης οικουμενικής-δημοκρατικής αυτοσυνειδησίας, συλλογικής και ατομικής. Είναι όρος αρμονικής (δηλαδή μη ανάπηρης, μη αβαθούς, μη νευρωσικής) ένταξης στη συλλογικότητα, στην ομάδα όπου ανήκουμε. Κι επίσης, είναι όρος για την αρμονική ένταξη της ομάδας αυτής (κι εμείς μαζύ) σε άλλες, ευρύτερες ομάδες, πολύπλοκα πάντα, μέχρι την οικουμενική ομάδα «άνθρωποι».
ΘΑ ΒΑΣΙΣΤΟΥΜΕ λοιπόν στην ελληνική τέχνη. «Ες πατρίδαν γαίαν» κατά τον Όμηρο (Ιλιάδα Α, 47). Θα σταθούμε σε στιγμές-πτυχές της, χωρίς συστηματικότητα, χωρίς ιδιαίτερη μέθοδο, κυρίως παραθέτοντας κάποιες πηγές και κάποιους στοχαστές...
ΘΑ ΒΑΣΙΣΤΟΥΜΕ λοιπόν στην ελληνική τέχνη. «Ες πατρίδαν γαίαν» κατά τον Όμηρο (Ιλιάδα Α, 47). Θα σταθούμε σε στιγμές-πτυχές της, χωρίς συστηματικότητα, χωρίς ιδιαίτερη μέθοδο, κυρίως παραθέτοντας κάποιες πηγές και κάποιους στοχαστές...
...Η ιδέα εκφράζεται από τον Οδυσσέα που βρίσκεται με τον Αίαντα σε μεγάλη, αφίλιωτη έχθρα. Ο ένας θέλει τον θάνατο του άλλου. Ωστόσο: ο Οδυσσέας δικαιολογεί (συν-γιγνώσκει με τη βαθύτερη, τραγική έννοια του όρου που είδαμε) τον θανάσιμο εχθρό του Αιάντα και αυτό σε δύο περιπτώσεις στην πλοκή του δράματος. Μάλιστα και στις δύο ο Οδυσσέας αντιδρά, χάριν του εχθρού του Αίαντα, απέναντι στις Εξουσίες. Ας τα δούμε από πιο κοντά. (Σημ. "Ι": αναφέρεται στην τραγωδία "Αίας" του Σοφοκλή).
ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ περίπτωση, στην αρχή της τραγωδίας, ο Οδυσσέας δεν θέλει να δεί το θέαμα που η προστάτιδά του θεά Αθηνά τού προσφέρει για να τον ευχαριστήσει, τον Αίαντα να βρίσκεται σε κατάσταση παραφροσύνης και στα όρια της καταστροφής. Ο Οδυσσέας δεν επιθυμούσε να είναι μάρτυρας αυτής της σκηνής. Δεν θέλει να βλέπει τον εχθρό του σε αυτή την κατάσταση. Όταν τελειώνει η σκηνή, ο Οδυσσέας δεν αντιδρά με χαρά, με θρίαμβο ή με περιφρόνηση: αντιδρά με συμπόνοια για τον εχθρό του («εποικτίρω δε νιν»). Και παίρνει έτσι ηθικές αποστάσεις από την ίδια την προστάτιδά του θεότητα!Η ΔΕΥΤΕΡΗ περίπτωση όπου ο Οδυσσέας υπερασπίζεται τις υπέρτερες αρχές συναλληλίας και σεβασμού προς τον εχθρό, -σκηνή εξίσου σημαντική για το θέμα μας- είναι στο τέλος της τραγωδίας. Ο Αίαντας έχει πεθάνει και οι αρχηγοί του ελληνικού στρατού, η Εξουσία, ο Αγαμέμνων και Μενέλαος, απαγορεύουν με οργή και περιφρόνηση την ταφή του. Τότε επεμβαίνει ο Οδυσσέας και τον υπερασπίζεται, ο Αίαντας ξαναβρίσκει τις τιμές που είχε παληά. Ο Οδυσσέας τον αποκαλεί «αντρειωμένο» και ναι, υπήρξε γι' αυτόν ο χειρότερος εχθρός που είχε στο στράτευμα μα αυτό δεν είναι καθόλου λόγος για να του φερθούμε ανάξια, ασεβώς! «Ήταν εχθρός μου, μα ήταν αντρειωμένος!» (στ. 1355). Λυπάται για την τύχη του Αίαντα. «Με πιάνει θλίψη γι' αυτόν τον έρμο, ας είναι εχθρός μου». Εδώ θα έρθουν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους τα υπέρτερα κριτήρια. Ο εχθρός είναι θανάσιμος μα όχι και γι' αυτό χωρίς ηθική υπόσταση. Η έχθρα φτάνει μέχρι τον θάνατο, την εξάλειψή του, μα μέχρι εκεί. Δεν φτάνει μέχρι τον ηθικό αφανισμό, την ατίμωσή του. Για τους Έλληνες, η ύβρις δεν έχει θέση στην έχθρα. «Γιατί δεν συλλογιέμαι τη δική του μόνο την τύχη, μα και τη δικιά μου, μια και το βλέπω ξάστερα πως άλλο τίποτα [όλοι] οι ζωντανοί δεν είμαστε, μονάχα κούφιες σκιές, φαντάσματα κι αγέρας» (Αίας, στ. 121-126). Όλοι οι άνθρωποι είμαστε το ίδιο, λέει μιλώντας με αφορμή τον εχθρό του. Το αίσθημα αυτό, περιλαμβάνει ένα αίσθημα τιμής, αλλά πάει μακρύτερα. Είναι κάτι πλουσιότερο, όπως είδαμε: είναι αιδώς. Ξεδιακρίνεται, έτσι, από τη δυτική π.χ. παράδοση της ιπποτικότητας που είναι αυτοκεντρικό αίσθημα τιμής, ατομιστικό όχι συνάλληλο· ενώ, όπως λέει χαρακτηριστικά η Ρομιγύ (Ελληνική Τραγωδία, σ. 81), το σχόλιο του Οδυσσέα μάς οδηγεί κατευθείαν στην αυθεντικά ελληνική ιδέα ότι και μόνο το γεγονός πως είμαστε άνθρωποι συνδέει τον έναν με τον άλλον. Ο Σοφοκλής προσδίδει στην ιδέα αυτή τόση λάμψη, ώστε «γίνεται η ίδια η έκφραση της ελληνικής ανοχής, η οποία βασίζεται στην αλληλεγγύη που ενώνει τους ανθρώπους» (ο.π, σ. 80).
Ο ΑΓΑΜΕΜΝΩΝ και ο Μενέλαος δέχονται με ειρωνεία τα λόγια του Οδυσσέα. Η εξουσία εδώ -για άλλη μία φορά- δεν εκπροσωπεί το δίκηο, ούτε το σωστό, αλλά το σκόπιμο, το "πολιτικά" σκόπιμο θα λέγαμε σήμερα, τη raison d'État. Η εξουσία αποφασίζει με βάση το δικό της δοκούν, τις δικές της βλέψεις. Τρόπος της είναι η βία. «Θάτανε ντροπή μου να μάθουν πως με τα λόγια σωφρονίζω, ενώ μπορώ τη βία να επιβάλω...» λέει ο Μενέλαος. Όμως η Τραγωδία, ο ποιητής, η πόλις είναι με τον Οδυσσέα. Δεν είναι (οι Αθηναίοι!) ούτε καν με την Αθηνά· ούτε πολύ περισσότερο με τον Αρχηγό Αγαμέμνονα. Η πόλις συντάσσεται με τα υπέρτερα, αυτά που την συγκροτούν και της δίνουν νόημα - γι' αυτό εξάλλου η "διαφωνία" της με την προστάτιδα Αθηνά είναι ευσεβής και όχι δυσσεβής. Θα άξιζε να παρουσιαστεί η σχέση του ελληνικού κόσμου με την εξουσία, αλλά δεν μπορούμε εδώ να επεκταθούμε. Πάντως, η J. de Romilly έχει δίκηο επισημαίνοντας την αντίστιξη: η ειρωνεία αυτή της εξουσίας (του Αγαμέμνονα) κάνει να τονιστεί το (οριζόντιο) αίσθημα αλληλεγγύης που εκφράζει ο Οδυσσέας και το οποίο, όπως λέει, «σήμερα θα ονομάζαμε αίσθημα ανθρωπιάς ..η ιδέα που εκφράζει ο Οδυσσέας είναι πιο ευγενική και γενναιόδωρη από τη συνηθισμένη συγγνώμη για ένα λάθος που διαπράξαμε. Είναι στα ελληνικά το αντίστοιχο εκείνου που για μάς σημαίνει καλοσύνη»...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου