Δούρειος Ίππος

Αδάμης Ευθύμιος Φιλόλογος -Αρχαιολόγος

Δούρειος Ίππος. Το ξύλινο άλογο, σύμβολο του δόλου και της μεγάλης ήττας 

 Ταυτίστηκε με την τέλεια παγίδα και την άλωση της Τροίας 

όμως,θα πρέπει ν’ αναρωτηθούμε : τ ι ήταν στ’ αλήθεια τον τέχνασμα τουΟδυσσέα;

Ποιες είναι λοιπόν οι πληροφορίες που μας μεταφέρει ο Όμηρος;Τον ακολουθεί η τέχνη, όπως π.χ. η αγγειοπλαστική του 8ου αι(εποχής των επών), η παράδοση, οι συγγραφείς ή κάποιοι άλλοιποιητές; Ο Ομηρος γνωρίζει καλά την ιστορία του «Δούρειου Ίππου» καιόπως φαίνεται έτσι την παρέλαβε από την παλιότερη ποίηση, αφούέμμεσα αυτό δηλώνει:«᾿ ἄγε δὴ μετάβηθι καὶ ἵππου κόσμον ἄεισον δουρατέου , τὸν Ἐπειὸς ἐποίησεν σὺν Ἀθήνῃ,ὅν ποτ᾿ ἐς ἀκρόπολιν δόλον ἤγαγε δῖος Ὀδυσσεὺς» θ 492-494 Μετάφραση«Μα άλλαξε τώρα(τραγούδι), το μαστόρεμα τραγούδα μας του αλόγουτου ξύλινου, 

ο Επειός πως το 'φτιασε μαζί με την Παλλάδα,πως ο Οδυσσέας ο αρχοντογέννητος

 το ανέβασε στο κάστρο» Ο Ομηρος στην Οδύσσεια κάνει (αναλυτική) αναφορά μέσω του Δημόδοκου, αοιδού στοπαλάτι του Αλκινόου (βασιλιά των Φαιάκων), για τον δόλο με το ξύλινο άλογο. 

Εκεί στη θραψ. (492 - 520 στιχ.) ο αοιδός, εκπροσωπώντας την παλαιά επική (προομηρική) ποιητικήπαράδοση, τραγουδάει κάποια διαδεδομένα άσματα που πιθανόν τα ξέρει ο Όμηρος(δηλαδή οι επικοί ποιητές σαν κι αυτόν, του 8ου αι. π. Χ., αν έζησε τότε κάποιος Όμηρος). 

Έχει σημασία να παρατηρήσουμε πως κριτής της αξιοπιστίαςτου Δημοδόκου και του μικρού έπους που τραγουδά είναι ο ίδιος ο πρωταγωνιστής του εγχειρήματος, ο Οδυσσέας, καιπίσω από αυτόν ο Όμηρος, ο οποίος και σ’ άλλο σημείο (Δραψ.) έχει μνημονεύσει το γεγονός. 

Είναι εντυπωσιακό ότι οΟδυσσέας, αναφερόμενος στον Δημόδοκο, κάνει το αίτηματου συγκεκριμένο, «άεισον», τον «ίππου κόσμον δουρατέου»δηλαδή «τραγούδα μας», «το μαστόρεμα του αλόγου τουξύλινου » (δίνει ένα «τίτλο»). Δουράτεος, όπως και δούρειος(εκ του «δόρυ») σημαίνει «ξύλινος», «από σανίδες»…. Έτσιακολουθεί η περιγραφή του συμβάντος που ο αρχαίοςακροατής ήθελε πολύ ν’ ακούσει: Εἶπε, κι ἐκεῖνος ἄρχισε …. ἐκεῖθε τὸ τραγούδιποὺ μπήκανε στ’ ἀνάφρυδα καράβια ἄλλοι νὰ φύγουν, 520πρῶτα ἀφοῦ βάλανε φωτιὰ νὰ κάψουν τὶς καλύβεςκι ἄλλοι Ἀχαιοὶ στὴν ἀγορὰ καθίσανε τῆς Τροίαςκρυμμένοι μέσα στ’ ἄλογο μὲ τὸ σοφὸ Δυσσέα,ποὺ τό ᾽συραν μονάχοι τους μέσα στὸ κάστρο οἱ Τρῶες.Τ’ ἄλογο ὀρθὸ στεκόντανε κι οἱ Τρῶες καθισμένοι 525ὁλόγυρά του λέγανε καθένας τὸ δικό του. Σἐ τρεῖς οἱ γνῶμες χώρισαν. 

Η μὲ βαριοὺς μπαλτάδεςτὸ κούφιο ξύλο πιάνοντας κομμάτια νὰ τὸ κάμουν, ἢ νὰ τὸ σύρουν σὲ κορφὴ στοὺς βράχους νὰ τὸ ρίξουν,ἤ νὰ τ’ ἀφήσουν λυτρωμοῦ στοὺς ἀθανάτους τάμα, 530ὡς ἔγινε καὶ στὰ στερνά. Γιατὶ ἤτανε γραμμένονὰ πέση ἡ Τροία ὅταν δεχτῆ τ’ ἄλογο τὸ ξυλένιο,ποὺ στὴν κοιλιά του κρύφτηκαν τῶν Ἀχαιῶν οἱ πρῶτοι,σφαγὴ καὶ χάρο φέρνοντας στοὺς ἄμοιρους τοὺς Τρῶες.Καὶ τραγουδοῦσε, οἱ Ἀχαιοὶ πὼς ἔκαψαν τὴ χώρα 535 χυμώντας ἀπ’ τὴν κουφωτὴ ξυλένια ἀλογοκρύφτρα,κι ἄλλοι ἀπ’ ἀλλοῦ πὼς ρήμαξαν τ’ ὀρθοχτισμένο κάστρο.Πὼς ὁ Δυσσέας ὄρμησε μὲ τὸ θεϊκὸ Μενέλαοσὰν Ἄρης καὶ πὼς πάτησε τοῦ Διοκλῆ τὸ σπίτι.Κι ἐκεῖ μὲ θάρρος μπαίνοντας μὲς στὴ φωτιὰ τῆς μάχης, 540πὼς νίκησε μὲ τῆς θεᾶς Παλλάδας τὴ βοήθεια.

Ὁ ξακουστὸς τραγουδιστὴς αὐτὰ τοὺς τραγουδοῦσε.» Μετάφραση Ζ. Σιδέρη Όμως και στη Δ, ο Όμηρος μας θυμίζει το γεγονός του Δούρειου Ίππου όταν ο Μενέλαος,ένας από τους πρωταγωνιστές που κρύφτηκαν μέσα στον «Δούρειο Ίππο», μνημονεύει τονΟδυσσέα μέσα στον Ίππο και διηγείται τι συνέβαινε μέσα και έξω όταν έφτασε εκεί η Ελένηπου υποπτεύτηκε την παγίδα:

« Πῶς τὸ κατόρθωσε κι αὐτὸ (ο Οδυσσέας)μὲ θάρρος ὁ ἀντρεῖος μέσα στὸ κούφιο τ’ ἄλογο, ὅπου κρυφτήκαμε ὅλοιοἱ ἀρχηγοί, νὰ φέρουμε πικρὴ σφαγὴ στοὺς Τρῶες. 275῏Ηρθες κ’ ἀτή σου(η Ελένη) τότε ἐκεῖ. Θεὸς λὲς σ’ ὁδηγοῦσε,πού ᾽θελε δόξα ἀσύγκριτη στοὺς Τρῶες νὰ χαρίση. Ἀκλούθαε κι ὁ θεόμορφος ὁ Δήφοβος μαζί σου.Τρεῖς γύρους τότε τό ᾽φερε τὸ κουφωτὸ λημέρι,τὸ ψηλαφοῦσες κι ἔκραζες τῶν Δαναῶν τοὺς πρώτους 280 μὲ τ’ ὅνομά τους, τὴ φωνὴ τῶν γυναικῶν τους ἴδιακάνοντας. Τότες ὁ θεϊκὸς πολύπαθος Δυσσέαςκι ἐγὼ καὶ τοῦ Τυδέα ὁ γιὸς, στὴ μέση καθισμένοι,σ’ ἀκούσαμε ποὺ φώναζες. Κι ὁλόρθοι ἀπάνω οἱ δυό μᾳςὄξω νὰ βγοῦμε θέλαμε, ἤ νὰ σ’ ἀποκριθοῦμε 285ἀπ’ τὸ λημέρι, μὰ ὁ θεϊκὸς Δυσσέας μᾶς κρατοῦσε. Ἄφωνοι τότε οἱ ᾽Αχαιοὶ καθόντανε ὅλοι οἱ ἄλλοικι ἤθελε μόνο ὁ ῎Αντικλος σὲ σένα ν’ ἀπαντήση, μὰ τοῦ ᾽κλεινε τὸ στόμα του μὲ τὰ γερά του χέριασφιχτὰ ὁ Δυσσέας, ἄπαυτα, κι ἔτσι μᾶς γλίτωσε ὅλους 290ὡσότου ἀλάργα ἡ Ἀθηνᾶ σὲ πῆρε πιὰ ἡ Παλλάδα.

» Συνεπώς κατά τον Όμηρο οι Αχαιοί δημιούργησαν ένα ξύλινο άλογο, γλυπτό αφιέρωμαχωρίς να μας λέει γιατί η Αθηνά (=σοφή σκέψη) συμβούλεψε να φτιάξουν «άλογο» και όχιπ.χ. ταύρο, πρόβατο, ή αετό; Μήπως το άλογο ταίριαζε σε κάποιον θεό; Εύκολα όλοι θααπαντούσαμε στον Ποσειδώνα, και έτσι είναι! Το «άλογο» λοιπόν ήταν σύμβολο του Ποσειδώνα (άλλωστε ήταν το προτεινόμενο δώροστους Αθηναίους (Κέκρωπα) για να δώσουν το όνομα του στην πόλη) και όπως ξέρουμε ο«Σκύφιος» ήταν το πρώτο άλογο που γεννήθηκε από τον Ποσειδώνα, ο οποίος ονομάζεταικαι «Ίππιος», όμως, κάποιες άλλες, συνοδευτικές, ονομασίες του θα πρέπει να μαςπροβληματίσουν, αφού ονομαζόταν «ενοσίχθων»,«σεισίχθων» (δηλ. κοσμοσείστης), αλλά και«Ολετήρ» (καταστροφέας).

 Μην ξεχνάμε ότι στηντρωική σύγκρουση ήταν σύμμαχος των Αχαιών,μαζί με την Αθηνά και την Ήρα! Βέβαια ενώ στηνΑθήνα εμφανίζεται ως «αντίπαλος» της Αθηνάςδιεκδικώντας την πόλη, εδώ η Αθηνά συστήνει η ίδια το «σύμβολό» του (άλογο). Μια ερμηνεία είναιγιατί τα τείχη της Τροίας χτίστηκαν από τονΠοσειδώνα και τον Φοίβο (και τον Αιακό) καισυνεπώς μόνον αυτός μπορούσε να τα ρίξει, όταν οΦοίβος τα υποστήριζε, έτσι κάποιοι μελετητέςισχυρίζονται πως το άλογο δηλώνει ένα ισχυρόσεισμό που τα γκρέμισε και ότι οι Αχαιοί απλά εισήλθαν χωρίς κόπο …..

Ας δούμε όμως την εκδοχή ο Δούρειος Ίππος να ήταν ένα ξύλινο άλογο που έφερεεσωτερικά κρύπτη πολεμιστών, δηλαδή μια ευφυής παγίδα που έβαλε τους πολεμιστέςμέσα στην Τροία ώστε να την καταλάβουν. Είναι όμως απόλυτα αληθινό το ομηρικόσκηνικό της παγίδας, ή κρύπτεται κάτι άλλο;Οι Τρώες δεν υποπτεύτηκαν τίποτε, δηλαδή έδειξαν εγκληματική αφέλεια πιστεύοντας τονμισότρελο Σίνωνα που άφησε εκεί ο Οδυσσέας;Πόσο εύκολα θα έμπαιναν μέσα ο Οδυσσέας, ο Διομήδης, ο Μενέλαος… όταν η παγίδα θαμπορούσε εύκολα να καταλήξει σε αυτοπαγίδευση, να τους αιχμαλωτίσουν ή να τουςκάψουν οι Τρώες ( «Κασάνδρας δὲ λεγούσης ἔνοπλον ἐν αὐτῷ δύναμιν εἶναι» );Μήπως λοιπόν, εξελίσσοντας την σκέψη μας θα πρέπει να εξετάσουμε δύο περιπτώσεις: 

α)το ξύλινο «άλογο» ως πολιορκητική μηχανή και β) ως παγίδα που όμως έκρυβε μιαεσωτερική συμφωνία, με μέρος της τρωικής εξουσίας (Έλενος, Αντήνορας, Αινείας), γιαπαράδοση της πόλης, που μεν προέβλεπε την εξόντωση του ένοχου, διοικούντος, βασιλικούοίκου(Πρίαμος, Αστυάνακτας) όμως διασφάλιζε την προστασία του πληθυσμού;Τα πράγματα φωτίζει η παράδοση και οι μεταγενέστερες μαρτυρίες:Εάν λοιπόν αποδεχτούμε ότι κατασκευάστηκε ένα άλογο, θα πρέπει ν’ αναρωτηθούμε:Πόσοι χωρούσαν σ’ αυτό το άλογο για να υποθέσουμε τον όγκο του;

Ο Ομηρος αναφέρει ρητά ότι μπήκαν «οι πρώτοι των Αχαιών», δηλαδή το σχήμα διοίκησης(Νεοπτόλεμος, Οδυσσέας, Διομήδης, Μενέλαος, Αίας Λοκρός, Μέγης…) όμως η «ΜικρήΙλιάδα» κάνει λόγο για 3.000 άνδρες(αναφ. Απολλ.) και άλλοι μιλούν για 100, 50(Απολλόδωρος) ή και 12 άνδρες…. Εάν η εξωομηρική παράδοση δέχεται μεγάλουςαριθμούς τότε το άλογο ήταν μεγάλο, περίπου στο ύψος των τειχών, και εύκολα αποκτάειάλλη χρήση, δηλαδή είναι σχεδιασμένο ως «πολιορκητική κατασκευή» που η έξοδος τωνπολεμιστών βρίσκεται είτε στην κεφαλή είτε στην κοιλιά (Απολλ.), η οποία θα έφτανε κοντάστις επάλξεις ενώ από διάφορα μέρη του αλόγου στρατιώτες καλυμμένοι (τοξότες ήακοντιστές) θα μπορούσαν να υποστηρίξουν μια εισβολή πολεμιστών στην πόληπλήττοντας τους αμυνομένους…. Επίσης λόγω του ύψους θα μπορούσε να φέρει ένα είδοςκριού, που με την βοήθεια των κρυμμένων πολεμιστών μέσα θα χτυπούσε τα τείχη ή τιςπόρτες… Ίσως πρόκειται για ξύλινο πύργο που έφερε ρόδες και τον έσυραν άνδρες και ζώα.Τέτοια περίπου άποψη είχε και ο Παυσανίας ο οποίος δεν θεωρούσε «ανόητους τουςΦρύγες (Τρώες)» να δεχτούν στην πόλη μια τέτοια κατασκευή… Το ερώτημα είναι αν ήδη ήταν γνωστές πολιορκητικές μηχανές κατά τον 12ο αι. π.Χ., όμωςπολλά μας διαβεβαιώνουν ότι Αιγύπτιοι και Χετταίοι χρησιμοποιούσαν ήδη τέτοιες «μηχανές»… συνεπώς το ενδεχόμενο ν’ αποτελούσε πολιορκητικό μέσο δεν αποκλείεταιαφού μπορούσε να φέρει αποτελέσματα….Επιστρέφοντας στην άλλη εκδοχή, την ομηρική του δόλου, ότι πιθανόν το άλογο είχεαφιερωματική επιγραφή κατά τον Απολλόδωρο («Επιτομή της Βιβλιοθήκης» 5, 15) «τῆς εἰςοἶκον ἀνακομιδῆς Ἕλληνες Ἀθηνᾷ χαριστήριον» δηλαδή « αφιερωμένο από τους Έλληνεςστην Αθηνά για την επιστροφή τους στην πατρίδα», όμως σ’ αυτή την περίπτωση θα πρέπεινα λάβουμε υπόψη την αφέλεια των Τρώων. Ο ίδιος συγγραφέας (Απολλόδωρος) μαςαναφέρει για την Κασσάνδρα ότι απεκάλυπτε στους συγκεντρωμένους τηνπαγίδα «Κασάνδρας δὲ λεγούσης ἔνοπλον ἐν αὐτῷ δύναμιν εἶναι» μάλιστα ο Βιργίλιος,στην «Αινειάδα», αναφέρει τον ιερέα Λαοκόοντα να προειδοποιεί «Timeo Danaos et donaferentes» δηλαδή «φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας»…, και θα πρέπει ν’απαντήσουμε γιατί δεν φοβήθηκαν, ούτε πήραν μέτρα, παρότι, όπως αναφέρει και ο Όμηρος, πράγματι υπήρξαν απόψεις αμφισβήτησης. Ο ποιητής δίνει ως απάντηση ότι τοήθελαν οι θεοί και το άλογο πέρασε στην πόλη…Την ομηρική άποψη αποτυπώνει και ο αγγειοπλάστης του πιθαμφορέα της Μυκόνου, 8οςαιπ.Χ., ο οποίος σε μια από τις πιο παλιές παραστάσεις απεικονίζει τον δούρειο ίππο με επτάπολεμιστές σε κρύπτες, αλλά και πολεμιστές να περπατούν πάνω του (ίσως να τονσυνοδεύουν) ενώ στο σώμα του πίθου υπάρχουν διάφορες βίαιες σκηνές της άλωσης.Αν σκεφτούμε ότι ο Οδυσσέας χρησιμοποιεί την ίδια τακτική στους μνηστήρες αφούμπαίνει στο παλάτι ως ζητιάνος(=ο εχθρός) σε συνεννόηση με τον Τηλέμαχο (το παλάτι) καιαυτούς, τους παγιδεύει ανύποπτους, και τους φονεύει με το ίδιο τόξο που διαγωνίζονται,μπορούμε να υποθέσουμε πως το ογκώδες άλογο λειτούργησε ως παγίδα, μόνο σεπροσυνεννόηση με μερίδα των Τρώων για να δεχτούν μια ομάδα ικανών πολεμιστών μέσαστην πόλη, που ναι μεν θα εξοντώσει την ηγεσία (το βασιλιά και τη φρουρά του), η πόληόμως θα καταληφθεί χωρίς μαζική εξόντωση των κατοίκων. Πολλές πηγές (Πλούταρχος …)μνημονεύουν πως οι Τρώες με τα καράβια τους εγκατέλειψαν την πόλη…Προσωπικά θεωρώ ότι αν μια μεγάλη πόλη πολιορκήθηκε στενά, τελικά παραδόθηκε, γι’αυτό και η Ελένη μνημονεύει στην Οδύσσεια την επίσκεψη του Οδυσσέα στην Τροία πριντην άλωση, μεταμφιεσμένο σε ζητιάνο, όπου του παρείχε λουτρό, τον έπλυνε και μίλησεμαζί του ενώ είχαν μεταστραφεί τα αισθήματα της για τους Τρώες…

 Αδάμης Ευθύμιος