μυ όπως Μυκήνες: η συνέχεια της γραφής στο Αιγαίο κρύβεται στις λεπτομέρειες

 Γράφει ο Κοσμάς Θεοδωρίδης.

Εκεί γύρω στα 1400 προ Χριστού, δυο τρεις αιώνες μετά την επιγραφή του Χάρωπος που βρέθηκε κοντά στην Ολυμπία,  ένας Αχαιός πολέμαρχος κατέκτησε εκτεταμένες περιοχές στα παράλια και την κυρίως Μικρά Ασία, αλλά και την Κύπρο η οποία και εποικίστηκε τότε. Δεν τον γνωρίζουμε από τα αρχεία της Γραμμικής Β που ήδη υπήρχε και εξυπηρετούσε τα Μυκηναϊκά Ανάκτορα με τα υπέροχα Ελληνικά της. Ακόμα δεν έχουμε ιστορικά κείμενα σε αυτά. Τον γνωρίζουμε όμως από Χιττιτικές πινακίδες, γραμμένες με σφηνοειδή γραφή σε γλώσσα μη ελληνική. Το όνομα του στις πινακίδες με σφηνοειδή γραφή είναι Ατταρίγιας ή Ατταρασιγιας, που βάσει των κανόνων μεταγραφής, οι περισσότεροι μελετητές αντιστοιχίζουν στο Ελληνικό Ατρεύς ή κάποιοι και Ατρείδης. Δεν είναι μάλλον ο Ατρεύς ο πατέρας του Αγαμέμνωνος, καθώς απέχουν δύο τουλάχιστον αιώνες, αλλά κάποιοι λένε ότι ίσως είναι ο γενάρχης των Ατρειδών. Αν και αυτό δεν είναι παρά μια εικασία, σε κάθε περίπτωση ήταν ένα σπουδαίο κεφάλαιο στην μυκηναϊκή ιστορία. Είναι δυνατόν η μνήμη για κάτι τόσο Ελληνικό να έχει διατηρηθεί από ξένους και να έχει χαθεί στην Ελληνική παράδοση; Όχι μόνο είναι δυνατόν, είναι και σύνηθες. Όπως λέει ωραία ο Πλάτων “Ἕλληνες ἀεὶ παῖδες”  ότι είμαστε δηλαδή ολίγον παραλίες, χωρίς να μας ενδιαφέρει όπως λεει παρακάτω στον Τιμαίο ούτε η ιστορική γνώση ούτε η συνέχεια των δοξασιών και των παλαιών μαθημάτων του γένους μας: “Νέοι ἐστέ” εἰπεῖν, “τὰς ψυχὰς πάντες· οὐδεμίαν γὰρ ἐν αὐταῖς ἔχεται δι᾿ ἀρχαίαν ἀκοὴν παλαιὰν δόξαν οὐδὲ μάθημα χρόνῳ πολιὸν οὐδέν.” 

  

Έτσι δεν είναι περίεργο που όσοι αντιτίθενται στην ιθαγενή  θεωρία καταγωγής του αλφαβήτου (ιθαγενής σημαίνει απευθείας γενιά), μου αναπαράγουν συνεχώς την θεωρία ότι η γραφή εξαφανίστηκε από το Αιγαίο και οι γηγενείς προγονοί μας χρειάστηκε να την ξαναμάθουν – ερμηνεύοντας συγκεκριμένα χωρία που αναφέρονται σε Φοίνικες ως ένδειξη ότι έπρεπε οι προγονοί μας να μάθουν εξ αρχής να γράφουν από ξένους. Πιο απλό όμως είναι να υποθέσουμε ότι συνεχίζουν την αντιθαγενιστική παράδοση που συναντάμε από τα αρχαία χρόνια.. Αν μάλιστα πιστέψουμε τον Πλούταρχο και το  “Περὶ τῆς Ἡροδότου κακοηθείας”, αυτές οι συμπεριφορές είναι τόσο παλιές όσο και η επώνυμη συγγραφή από ιθαγενείς της χώρας μας. 

Ωστόσο κατά την  άποψη μου, όπως την εξέθεσα στην πρωτότυπη μελέτη, δε χρειάζεται να καταφεύγουμε στα άκρα για να βρουμε την αλήθεια, καθώς σπανίως κρύβεται εκεί. Και ως προς τη συνέχεια της γραφής στο Αιγαίο, η συνέχεια κρύβεται στις λεπτομέρειες. Ας δούμε λοιπόν, γιατί δεν μπορεί να σταθεί η άποψη ότι η γραφή χάθηκε στο Αιγαίο και έπρεπε οι ιθαγενείς να την μάθουν εξ αρχής; Η απάντηση θεωρώ ότι βρίσκεται στα επιγραφικά ευρήματα από τον Ελληνικό κόσμο. Και, ως γνωστόν,  δε μιλάμε για ένα αλφάβητο, αλλά για πολλαπλά στον Ελληνικό χώρο. Σε αυτήν ακριβώς την πολλαπλότητα, κρύβονται μερικές λεπτομέρειες που δείχνουν ότι καθόλου δεν υπήρξε ρήξη με το μυκηναϊκό παρελθόν της γραφής, αλλά αντιθέτως σε τοπικά αλφάβητα διατηρήθηκαν σύμβολα που παραπέμπουν σε διαφορετικά συλλαβογράμματα της Γραμμικής Β. 

Αν δούμε εκ νέου τον πίνακα με τα σύμβολα του αλφαβήτου, είναι σαφές ότι για κάποια γράμματα έχουμε  δύο μορφές στα τοπικά αλφάβητα. Έτσι το Βήτα το οποίο σήμερα γράφουμε με σύμβολο παρόμοιo για το γραμμικό twe, βλέπουμε ότι γραφόταν επίσης με ένα σύμβολο σαν ανάποδο S που αντιστοιχεί βεβαίως στο γραμμικό συλλαβόγραμμα we. Παρατηρούμε ότι και τα δύο σύμβολα ακολουθούν τον Παλαμήδειο κανόνα ότι η συλλαβική τιμή στη Γραμμική Β είναι κομμάτι του ονόματος του αλφαβητικού γράμματος. Ωστόσο είναι επίσης σαφές ότι κάποιοι γραφείς συνέχισαν να το γράφουν με το μυκηναϊκό σύμβολο για το we και κάποιοι με το twe, όπως άλλωστε κάνουμε κι εμείς σήμερα. Πώς αλλιώς μπορεί να εξηγηθεί αυτό παρά μόνο με τη συνέχεια της Αιγαιακής γραφής; Δηλαδή μας ζητείται να πιστέψουμε ότι η γραφή στο Αιγαίο ξεχάστηκε και μετά ήρθαν κάποιοι απροσδιόριστοι δάσκαλοι από μακριά και σε κάποιους γραφείς έμαθαν να γράφουν το βήτα παρόμοιο με το μυκηναϊκό twe και σε κάποιους με το μυκηναϊκό we; Πιο απλό δεν είναι να δούμε ότι οι γραφείς που ήξεραν την Γραμμική Β, σε κάποιες περιπτώσεις αντικατέστησαν το ένα σύμβολο με συγγενικό του; Βρήκα μάλιστα στη βιβλιογραφία αυτό το δεύτερο βήτα που συνεχίζει ως τους κλασσικούς χρόνους, αλλά μετά εκλείπει, να αναφέρεται ως “freak”, φρικιό σαν να λέμε. Αλλά, το μόνο ακραίο που βλέπω εγώ είναι η απίθανη ιστορία ότι οι ιθαγενείς προγονοί μας ξέχασαν να γράφουν και έπρεπε να ξαναμάθουν. 

Εικόνα 1. Μετά την υιοθέτηση του πρωτοαλφαβήτου, συνέχισαν να ενυπάρχουν σε τοπικό επίπεδο και διάφορα άλλα σύμβολα που συνδέονται με τη Γραμμική Β, αλλά υπακούν τον Παλαμήδειο κανόνα, γράφουν δηλαδή ήχους συγγενικούς με αντίστοιχα συλλαβογράμματα. Μερικά όπως το Μ1 και το Μ2 επεβίωσαν ως τις μέρες μας, ως κεφαλαίο και πεζό αντιστοίχως, άλλα όπως το Β2 εξαφανίστηκαν στην πορεία.

Μια άλλη διμορφία, η οποία μάλιστα συνεχίζεται ως σήμερα που σας γράφω και με διαβάζεται, είναι αυτή του γράμματος μυ. Όπως έχουμε δει προηγουμένως, το γράμμα μυ το γράφουμε με παρόμοιες κινήσεις με αυτές που έγραφαν οι γραφείς της εποχής του Χαλκού το συλλαβόγραμμα mu. Δεν είναι το μόνο σύμβολο που χρησιμοποιούμε για τον ήχο ωστόσο. Το κεφαλαίο Μ, παραπέμπει στο μυκηναϊκό ma βρήκε τον τρόπο να επιβιώσει και ήταν μάλιστα το σύμβολο που συναντάμε στη Γραμμική Γ στην Κύπρο. Φυσικά δε μιλάμε μόνο για απευθείας μετάδοση, καθώς στις πολιτιστικές εφευρέσεις υπάρχουν συγκλίσεις, συνθέσεις και αλληλεπιδράσεις με άλλα σύμβολα. Ωστόσο το μυ ειναι το αγαπημένο μου στοιχείο γιατί έτσι ξεκίναγε το όνομα των Μυκηνών και των μυκηναίων και ξεκάθαρα τις ίδιες κίνησεις κάνουμε κι εμείς όταν τα γράφουμε με τους γραφείς του Αιγαίου της 2ης χιλιετίας. Κι από εκεί ξεκίνησαν όλα αυτά που φτάνουν ως τα σήμερα. 

Αν μη τι άλλο, η ιθαγενής θεωρία της καταγωγής του αλφαβήτου και ειδικότερα το τμήμα της που ανέπτυξα εδώ, ανοίγει ορίζοντες διερευνήσεως της επιγραφικής, ώστε να βρούμε και ποια άλλα μυκηναϊκά σύμβολα επεβίωσαν ως γράμματα στα τοπικά αλφάβητα και σίγουρα υπάρχουν αρκετά όπως τα περιγράφω στην αρχική μελέτη και ενδεχομένως και πέραν αυτών. 

Τελειώνοντας να πω ότι το πιο ενδιαφέρον στοιχείο των αντιθαγενιστών, είναι ότι παρά την προσπάθεια τους να ακυρώσουν τη συνέχεια του έθνους ή ίσως καλύτερα του γένους των Ελλήνων, καταφέρνουν να πετύχουν το ακριβώς αντίθετο, αφού συμπεριφέρονται, όπως ακριβώς μας περιγράφουν οι αρχαίοι συγγραφείς ότι συμπεριφέρονταν  πάντα οι ιθαγενείς προγονοί μας: σαν παιδιά. Άλλωστε ο αντιθαγενισμός είναι συστατικό στοιχείο της επώνυμης συγγραφής της φυλής μας από τότε που έγραφε ο Πλούταρχος έγραφε περί της Ηροδότου κακοηθείας. Και δεν ξέρω αν η γραφή είναι η μεγαλύτερη απόδειξη για τη συνέχεια του Ελληνισμού ή αυτές οι παιδιάστικες επιθέσεις στην άλλη άποψη και ο κατα Πλούταρχο “φιλοβαρβαρισμός” που συναντάμε από ήδη στην αρχαία γραμματεία.

Αλλά, αυτό είναι θέμα για επόμενη συνέχεια.