Ο - κεφαλονίτικος- Απρίλης

Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός

Ο  Απρίλιος είναι ο τέταρτος μήνας του ρωμαϊκού ημερολογίου  και πήρε το όνομά του από το λατινικό ρήμα  eperio, που σημαίνει ανοίγω, επειδή το μήνα αυτόν ανοίγουν  τα πάντα: τα άνθη, τα δένδρα, ο καιρός, η πλάση όλη. Αυτός ο  μήνας είναι αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη. Την τιμούσαν τον Απρίλη  οι γυναίκες, κάθε 1η  του μήνα,  με ποικίλες  τελετές, χρησιμοποιώντας διάφορα λουλούδια, ιδιαιτέρως μυρσίνες.

Την πρωταπριλιά όπως είναι γνωστό,  όλοι το έχουμε για καλό να λέμε ψέματα. Έχουν γραφτεί πάρα πολλά γι’ αυτό το θέμα  και κάθε τόπος δίνει και τη δική του εξήγηση. Στην Ελλάδα πιστεύουν σε διάφορα μέρη, πως, όταν ξεγελάς κάποιον την ημέρα αυτή, φέρνεις καλό στη φύση και βοηθάς να βγουν οι καρποί.

Το  έθιμο δεν φαίνεται σύμφωνα με τους λαογράφους, να είναι ελληνικό ή να έχει ρίζα αρχαιοελληνική. Πιθανότατα μας ήλθε από τη Γαλλία  το 16ο αιώνα  και εκεί κληρονομήθηκε από κάπου αλλού. Το ψέμα την πρωταπριλιά λένε πως δημιουργήθηκε πάνω στο πείραγμα που έκανα οι Γάλλοι νεοημερολογίτες  ενάντια στους Γάλλους παλαιοημερολογίτες. Οι πρώτοι που είχαν δεχτεί το νέο ημερολόγιο πείραζαν τους δεύτερους, που δεν ήθελαν να το δεχτούν, στέλνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα. Επίσης, προσπαθούσαν να τους γελάσουν  και να τους κοροϊδέψουν, λέγοντας τους διάφορα ψέματα. Βέβαια, υπάρχουν και άλλες παραδόσεις και ερμηνείες για το έθιμο της ψευτιά και του πειράγματος, που ποικίλουν από τόπο σε τόπο.

Στις κεφαλλονίτικες παροιμίες  ο Απρίλης έρχεται σε αντιπαράθεση, σε σύγκριση θα λέγαμε καλύτερα,  με τον Μάιο  και φαίνεται πως έτσι ο ένας μήνας συμπληρώνει τον άλλον. Οι παροιμίες που θα αναφερθούν εδώ, είναι από το βιβλίο του (Δημητρίου Λουκάτου, Κεφαλονίτικες παροιμίες, 1952, Αθήνα,) και από τη συλλογή του Ευάγγελου Μακρή, καθώς και από τις αναφορές του ιστοριοδίφη Ηλία Τσιτσέλη.   

Στη Λειβαθώ λένε:

« Απρίλης γρίλης, τιναχτοκοφινίδης »,

που θέλει να πει η φτιαχτή λέξη «γρίλης»  πως υπάρχει γρίνια  τον Απρίλη. Το ψωμί είναι λίγο και τινάζουν τα κοφίνια μήπως και βρουν τίποτα μέσα.  Από την  ίδια περιοχή και η ακόλουθη παροιμία , «Απρίλης –Μάης, τα κουκιά μεστώνουν»,  που εννοεί πως από τον ένα μήνα στον άλλον τα κουκιά γίνονται.

Στην Παλική που η γεωργία έπαιζε σπουδαίο ρόλο, οι παροιμίες αναφέρονται σε θέματα τρύγου, θερισμού και λαδιού.  «Ο Μάης  για τον Τρυγητή, κι’ ο Απρίλης  για το θέρο»  και η άλλη  «Τ’ Απριλιού κάθε σταλαματιά  νερό, είναι βαρέλι λάδι» δηλαδή είναι ευεργετική η  απριλιάτικη βροχή.  Επίσης  στην Παλική και σε άλλα μέρη του νησιού λένε  «Τον Απρίλη σκάλιζε και το Μάη δειάφιζε».

Ο λαός  πιστεύει πως ο καιρός τον Απρίλιο σταθεροποιείται γύρω στις 18 του μηνός, γι’ αυτό υπάρχουν παροιμίες και εκφράσεις που λένε πως :  «Το Μάρτη ξύλα φύλαγε, μην κάψει τα παλούκια, και τ΄ Απριλιού τις δεκοχτώ, μην κάψει τα καρούλια»,  εννοεί τα καρούλια του αργαλειού.

Το μήνα αυτόν ως συνήθως πέφτει το Πάσχα. Στη μεγάλη αυτή εορτή της Χριστιανοσύνης υπάρχουν λαϊκά έθιμα  που ποικίλουν από μέρος σε μέρος, όπως  «το Κάψιμο του Ιούδα»  που το συναντάμε και στα Μονοπολάτα, στο Λουρδά και σε άλλα μέρη του  νησιού. Βέβαια  το Πάσχα είναι κινούμενη εορτή και έτσι τα  δύο μεγάλα Ψυχοσάββατα  μπορούν να «πέσουν» μέσα και στο Φλεβάρη. Τις 23 του μήνα αυτού γιορτάζει ο   Άγιος Γεώργιος, ο  Μεγαλομάρτυρας, που  τιμάται πανελληνίως με εκδηλώσεις τόσο θρησκευτικές όσο και λαογραφικές, με αθλητικούς αγώνες και με διάφορα δρώμενα.  

Ο Απρίλης  αναφέρεται εκτενώς μέσα στην κεφαλονίτικη ποίηση και λογοτεχνία για τις ομορφιές της φύσης του και τις γιορτές που περικλείει.

Αυτόν το μήνα έχουν και οι κυνηγοί το «ξεκίνημά» τους και φυσικά το τραγούδι τους με τίτλο « Ο Κυνηγός» σε στίχους και μελοποίηση του  Μίμη Στελλακάτου  (Δημητρίου Στελλακάτου). Θεωρείται δε από τα ωραιότερα κεφαλονίτικα έντεχνα άσματα, που δυστυχώς δεν τραγουδιέται στις μέρες μας από τις κεφαλονίτικες χορωδίες. (βλ.  Γεράσιμος Σωτ. Γαλανός- Λαμπρογιάννης  Πεφανης «Λόγια Κεφαλληνιακή Μούσα» τ.  2ος,  Έργα Κεφαλλήνων συνθετών

19ου και 20ου αιώνα, Έκδοση ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ, 2016).

Τραλαλα- τραλαλα…

Απρίλης είναι γύρω μας

κι’ η όστρια φυσάει

μεσ’  τα ασημένια λιόκλαρα

τη μυρωμένη αυγή.

Ας ανεβούμε ολόχαροι

στ’ αντικρινό το πλάι

πολλά τρυγόνια θα βρούμε

τη σημερινή αυγή.

Λίγο ψωμί στο χέρι μας

κι αν βιάσουμε το δρόμο

το βράδυ θα γυρίσουμε

γελαστή καρδιά.

Εμπρός με τα τουφέκια μας

το σάκκο μας στον ώμο

κι ακούω ένα φτερούγισμα

μεσ’ (σ)τα πυκνά κλαδιά.

Μμμμ

Δες πως έρχονται απ’ του γιαλού τα μέρη,

και τ’ άψυχα τη μοίρα τους κανένα δεν την ξέρει

Μμμμ

Στ’ αγέρι το ολόδροσο γεμάτο απ’ χαρά,

εδώ πως θέ ν’ αφήσουν για πάντα τα φτερά