Μπορούμε ανεπιφύλακτα να διατυπώσουμε την άποψη ότι οι ανεμοδείκτες είναι το πρώτο τεχνολογικό επίτευγμα του ανθρώπου στη παρατήρηση του καιρού που χρησιμοποιείται και σήμερα. Οι επόμενες τεχνολογίες όπως το βαρόμετρο ή θερμόμετρο εμφανίσθηκαν μετά από 15-16 αιώνες.
Οι στίχοι του Bob Dylan στο τραγούδι «Subterranean Homesick Blues» που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά το Μάρτιο του 1965 μας λένε ότι:
«You don’t need a weather man
To know which way the wind blows».
Αυτό που δεν λένε οι στίχοι του Dylan είναι ότι: You only need a WEATHERVANE, δηλαδή χρειάζεσαι μόνο έναν ανεμοδείκτη.
Πολύ πριν από την εξέλιξη της επιστήμης και της σύγχρονης τεχνολογίας για τη πρόγνωση του καιρού οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν αυτές τις αρχαϊκές αλλά καινοτόμες συσκευές για να προβλέψουν τον καιρό. Οι γεωργοί στην Αγγλία και στις ΗΠΑ βασίζονταν σε ανεμοδείκτες για να προγραμματίσουν τις εργασίες τους όπως σήμερα από τα δελτία καιρού. Στις δικές μας Μεσογειακές περιοχές γινόταν κάτι αντίστοιχο παρατηρώντας τα σημάδια της φύσης για τις αλλαγές του ανέμου. Πιθανό να έκαναν λάθος εκτιμήσεις, αλλά η συνεχής χρήση της πρωτόγονης αυτής συσκευής όλους αυτούς τους αιώνες, βόηθησε τις αγροτικές κοινωνίες στη διαχείριση της γεωργικής τους παραγωγής.
Απλή κατασκευή
Όλοι μας έχουμε αντικρύσει έναν ανεμοδείκτη είτε σε παιδικό παιχνίδι, είτε σε αεροδρόμια όπου τα έγχρωμα ανεμούρια μας δείχνουν διεύθυνση και ένταση του ανέμου, είτε πάνω από τις καμινάδες των τζακιών, είτε στη κορυφή εκκλησιών στη δυτική κυρίως Ευρώπη. Το απλό αυτό όργανο αποτελείται συνήθως από ένα ασύμμετρο σχηματικά αντικείμενο του οποίου το κέντρο βάρους είναι προσαρμοσμένο σε ένα κατακόρυφο άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται ελεύθερα. Η βάση του άξονα στηρίζει ένα σταυρό με τα 4 βασικά σημεία του ορίζοντα που προσανατολίζεται με μια πυξίδα στο σημείο εγκατάστασης του ανεμοδείκτη. Το απλό αυτό όργανο για πολλούς αιώνες και για εποχές που δεν είχε αναπτυχθεί η σύγχρονη μεθοδολογία πρόγνωσης του καιρού ή δεν υπήρχαν μετεωρολογικά όργανα, οι γεωργοί αλλά και άλλοι ενδιαφερόμενοι πολίτες σε πολλές χώρες παρακολουθούσαν τους ανεμοδείχτες για να προσδιορίσουν μια αλλαγή του καιρού και να προγραμματίσουν τις εργασίες τους.
Από την αρχαιότητα
Η αρχαιότερη αναφορά σε ανεμοδείκτη αφορά την αρχαία Αθήνα. Εκεί άλλωστε κατασκευάστηκε στη Ρωμαϊκή αγορά γύρω στο 48 π.χ. ο περίφημος Πύργος των Ανέμων ή Αέρηδες από τον αστρονόμο Ανδρόνικο που προήρχετο από την Κύρρο πόλη της βορείου Συρίας, πόλη που ιδρύθηκε περί το 300 π.χ. από Έλληνες αποίκους και κυρίως Μακεδόνες. Σύμφωνα με μαρτυρία του Ρωμαίου αρχιτέκτονα Vitruvius (Marcus Vitruvius Pollio) τον 1ο αιώνα μ.Χ. ο Ανδρόνικος κόσμησε τη κορυφή του Πύργου των Ανέμων με ένα ανεμοδείκτη που είχε τη μορφή της θαλάσσιας θεότητας του Τρίτωνα, γιου του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης, με σώμα ανθρώπινο που κατέληγε σε ουρά ψαριού που κρατούσε μια τρίαινα στο χέρι. Με την αλλαγή της διεύθυνσης του ανέμου, ο Τρίτωνας του Ανδρόνικου έδειχνε ποιος από τους οκτώ ανάγλυφους φτερωτούς άνεμους που κοσμούν τις 8 πλευρές των Αέρηδων επικρατούσε:
ΒΟΡΕΑΣ ένας άνδρας φυσάει τον παγωμένο βόρειο άνεμο μέσα από ένα μεγάλο κοχύλι
ΚΑΙΚΙΑΣ (Βόρειο Ανατολικός) ένας άνδρας ρίχνει ένα σακί από χαλαζόπετρες σε αυτούς που είναι από κάτω
ΑΠΕΛΙΟΤΗΣ (Ανατολικός) ένας νέος άνδρας φέρνει φρούτα και σιτηρά
ΕΥΡΟΣ (Νότιο Ανατολικός).ένας γέρος άνδρας με γενειάδα είναι τυλιγμένος με παλτό
ΝΟΤΟΣ ένας άνδρας φέρνει την βροχή, αδειάζει ένα δοχείο με νερό
ΛΙΨ (Νότιο Δυτικός).ένας άνδρας κρατάει την πρύμνη του καραβιού καθώς οδηγεί
ΖΕΦΥΡΟΣ (Δυτικός). ένας ημίγυμνος νέος σκορπίζει λουλούδια
ΣΚΙΡΩΝ (Βόρειο Δυτικός).όπου ένας άνδρας σκορπάει στάχτη από ένα χάλκινο δοχείο).
Ο Πύργος των Ανέμων έχει υιοθετηθεί σαν έμβλημα της Βασιλικής Ένωσης Μετεωρολόγων από το 1901.
Αρχαιολογικά ευρήματα δείχνουν ότι αρκετοί Έλληνες και Ρωμαίοι (κυρίως γαιοκτήμονες), τους πρώτους μεταχριστιανικούς αιώνες διακοσμούσαν το σπίτι τους με ανεμοδείκτες από θεότητες του ανέμου. Άλλοι ανεμοδείκτες αναφέρονται στη Συρία και λίγο αργότερα στη Κωνσταντινούπολη. Οι Βίκινγκς χρησιμοποίησαν τον 9ο αιώνα ένα άλλο σχήμα ανεμοδείκτη από μπρούτζο στα πλοία τους για να προβλέπουν τις αλλαγές του καιρού και παρόμοιοι βρίσκονται σήμερα στη Σουηδία και τη Νορβηγία.
Ευρώπη & Αμερική
Παρόλο που ακούγεται παράξενα μια Παπική εντολή του 9ου αιώνα προώθησε ανεμοδείκτες με τη μορφή του κόκορα στη Καθολική Ευρώπη. Η εντολή έλεγε ότι κάθε εκκλησία της Ευρώπης πρέπει να έχει ένα κόκορα στο τρούλο ή τη στέγη της σαν υπενθύμιση της προφητείας του Ιησού ότι ο κόκορας δεν θα λαλήσει το πρωί πριν ο Απόστολος Πέτρος τον απαρνηθεί τρείς φορές. Στην αρχή οι κόκορες ήταν ακίνητοι στις κορυφές των εκκλησιών αλλά σε λίγο γίνανε ανεμοδείκτες και τους επόμενους αιώνες οι περισσότεροι χριστιανικοί ναοί στην Ευρώπη κοσμούντο με περίτεχνους ανεμοδείκτες κόκορες (Rooster Weathervane).
Σχεδόν παράλληλα η τάξη των ευγενών άρχισε να αποκτά πλούτη και εξουσία και μαζί με αυτά οικόσημα και ιπποτικά εμβλήματα που ενίοτε εμφανιζοντο σε ανεμοδείκτες που κοσμούσαν Κάστρα ή επαύλεις. Η Αγγλοσαξονική αυτή παράδοση μεταφέρθηκε στη νέα γη της Β. Αμερικής όπου εκκλησίες και δημόσια κτίρια έφερναν στη στέγη περίτεχνους ανεμοδείκτες. Η μόδα βέβαια στην Αμερική άλλαξε και ο παραδοσιακός κόκορας αντικαταστάθηκε από άλλες μορφές. Οι αγρότες χρειαζόντουσαν τις πληροφορίες του ανέμου και άρχισαν με τους ντόπιους σιδηρουργούς να κατασκευάζουν τους δικούς τους ανεμοδείκτες αντλώντας θέματα από τη καθημερινή τους ζωή. Όλα τα κατοικίδια αλλά και άγρια ζώα, έντομα και πτηνά άρχισαν να αποτυπώνονται σε ανεμοδείκτες και να κοσμούν τις αγροτικές φάρμες. Μετά το πόλεμο της ανεξαρτησίας από την Αγγλία ήρθε η σειρά των πατριωτικών θεμάτων και μορφών να κυριαρχήσουν και μαζί με αυτά το σύμβολο του αμερικάνικου αετού. Η χώρα επεκτείνετο προς δυσμάς και μαζί και οι ανεμοδείκτες οι οποίοι αποτελούσαν βασικό εργαλείο πρόγνωσης των αλλαγών του καιρού σε όλη τη Βόρειο Αμερική.
Ένας από τους πιο διάσημους ανεμοδείκτες της Αμερικής είναι η ακρίδα του Fanueil Hall της Βοστώνης (1742) που πιστεύεται ότι αν και διαφορετική σε στυλ βασίζεται στη μορφή της ακρίδας -ανεμοδείκτη που κοσμούσε το κέντρο εμπορίου του Λονδίνου (Royal Exchange) από τον 16οαιώνα.
Ένας άλλος διάσημος ανεμοδείκτης του Λονδίνου, ο Πατέρας Χρόνος (Father Time) βρίσκεται πάνω από τον πίνακα του σκόρ στο γνωστό στάδιο κρίκετ Lord‘s Cricket Ground. Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα οι ανεμοδείκτες θεωρούνταν έργα τέχνης αφού κατασκευάζονταν κομμάτι-κομμάτι μετά από παραγγελίες στους τεχνίτες της εποχής. Αρκετοί από τους ανεμοδείκτες που κατασκευάστηκαν από τεχνίτες θεωρούνται πολύτιμες αντίκες και οι τιμές τους σήμερα σε περίπτωση μεταπώλησης φτάνουν τις δεκάδες χιλιάδες ευρώ.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα όμως η βιομηχανική παραγωγή άλλαξε τα δεδομένα και με τη χρήση ειδικών καλουπιών οι ανεμοδείκτες μπήκαν σε κανονική γραμμή παραγωγής και κατασκευάζονταν σε μεγάλους αριθμούς. Η εποχή όμως που οι παραδοσιακοί ανεμοδείκτες χρησιμοποιούνταν για τη πρόγνωση των αλλαγών του τοπικού καιρού έφτασε στο τέλος της τον 20ο αιώνα όταν τα σύγχρονα μετεωρολογικά όργανα και η σύγχρονη πρόγνωση του καιρού αντικατέστησαν τη τοπική εμπειρική πρόγνωση που βασίζετο για 2000 περίπου χρόνια στους ανεμοδείκτες. Οι σύγχρονοι ανεμοδείκτες είναι συνδεδεμένοι με ηλεκτρονικούς υπολογιστές και καταγράφουν συνεχώς τις μεταβολές της διεύθυνσης και της έντασης του ανέμου. Η τεχνολογική όμως εξέλιξη δεν σταμάτησε το ενδιαφέρον των ανθρώπων για τους ανεμοδείκτες οι οποίοι λόγω της καλαίσθητης μορφής τους εξακολουθούν να διακοσμούν δημόσια κτίρια και οικίες στην Αμερική και την Αγγλία. Τα τελευταία μάλιστα 30 χρόνια περίπου εξειδικευμένες βιοτεχνίες στις δύο αυτές χώρες κατασκευάζουν και εμπορεύονται μέσα από τον παγκόσμιο ιστό ανεμοδείκτες πανομοιότυπους με παλαιότερες ιστορικές απεικονίσεις ή κατασκευάζουν τον ανεμοδείκτη της αρεσκείας σας μέσα από ένα πλήθος επιλογών.
Βιβλιογραφία
Ιστορία της Royal Meteorological Society/UK
Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITANNICA
Wikipedia (Weather Vanes, Lord’s Cricket Ground)
Weathervane History, West Coast Weather Vanes Co.
Silhouettes in the Sky-The Art of the Weathervane, Jean M. Burks: Antiques and Fine Art Magazine 2006, σελ. 169-175
ΠΗΓΗ https://www.pemptousia.gr/2011/10/o-anemodiktis-ke-i-istoria-tou/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου