Ελέφαντες χωρίς χαυλιόδοντες: Τα ζώα αλλάζουν το DNA τους για να σωθούν από τον άνθρωπο

  

Μια νέα μελέτη δείχνει ότιέφαντες αποφάσισαν -κυριολεκτικά- να απαλλαγούν από τους χαυλιόδοντές τους. Γιατί; Για να επιβιώσουν από τη λαθροθηρία ελεφαντόδοντου  . Αν και είχε παρατηρηθεί η διαδικασία, μόλις τώρα καταλάβαμε ότι πρόκειται για γενετική μετάλλαξη. Δηλαδή μόνιμη. Τι σημαίνει, όμως, αυτό για την εξελικτική διαδικασία των ειδών, αλλά και για το οικοσύστημα;      Πριν από εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, πολύ νωρίτερα από την εμφάνιση του ανθρώπου στη γη, οι πρόγονοι του σημερινού ελέφαντα οπλίστηκαν με τους χαυλιόδοντες, δύο τεράστια δόντια, για να μπορούν να σκάβουν, να μαζεύουν τροφή και να προστατεύουν τους εαυτούς τους.  Προφανώς αυτό δεν έγινε από μέρα σε μέρα, ήταν αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας που κράτησε πολύ καιρό, αιώνες ολόκληρους. Όταν συνέβη αυτό, οι πρόγονοι του ελέφαντα δεν είχαν υπολογίσει ότι θα εμφανιστεί κάποια στιγμή στο κάδρο ο άνθρωπος, ο οποίος θα άρχιζε να τους κυνηγάει για τους χαυλιόδοντες αυτούς, μετατρέποντάς τους από πλεονέκτημα σε θανάσιμο μειονέκτημα. Ακόμη και σήμερα που το εμπόριο χαυλιόδοντα απαγορεύεται, όπως και το κυνήγι των ελεφάντων, περίπου 20.000 ζώα σκοτώνονται κάθε χρόνο από λαθρεμπόρους. Οι ελέφαντες μπορεί να μην το αντιλαμβάνονται αυτό με τον ίδιο τρόπο που το αντιλαμβανομαστε εμείς, γνωσιακά δηλαδή, φαίνεται όμως ότι ενστικτωδώς το γνωρίζουν. Μια νέα μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στο Science, δείχνει ότι κάποιοι πληθυσμοί ελεφάντων εξελίσσονται γενετικά, προκειμένου αυτήν τη φορά να μην έχουν χαυλιόδοντες. Οι ερευνητές παρατήρησαν ελέφαντες σε ένα πάρκο της Μοζαμβίκης, όπου τα συγκεκριμένα ζώα κυνηγήθηκαν πολύ για τους χαυλιόδοντές τους κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου πριν από μερικά χρόνια. Οι θηλυκοί ελέφαντες όχι μόνο γεννιούνται χωρίς χαυλιόδοντες, αλλά πολλαπλασιάζονται και σε πληθυσμό στο Εθνικό Πάρκο Γκορονγκόσα της Μοζαμβίκης. Τα ζώα αυτά έχουν αρχίσει να χάνουν τους χαυλιόδοντές τους, προφανώς επειδή έτσι θα καταφέρουν να επιβιώσουν. Όπως και τα παιδιά τους, καθώς η απαλλαγή από τους χαυλιόδοντες θα ενσωματωθεί στο είδος. Γενετικές εξελίξεις εξπρές Η παρατήρηση ελεφάντων χωρίς χαυλιόδοντες, ειδικά σε περιοχές όπου τα ζώα έχουν κυνηγηθεί γι αυτούς, δεν είναι κάτι νέο, όμως είναι η πρώτη φορά που συνδέεται με τη γενετική. Με λίγα λόγια, βρισκόμαστε μπροστά σε μια εξελικτική διαδικασία, την οποία μάλιστα προκαλέσαμε εμείς. Τα αποτελέσματα της συγκεκριμένης μελέτης δείχνουν, μεταξύ άλλων, πόσο γρήγορα τα ζώα προσαρμόζονται στις πιέσεις που τους ασκεί η ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως το κυνήγι αλλά και η κλιματική αλλαγή. Προηγούμενες μελέτες έχουν ασχοληθεί με περιπτώσεις κατά τις οποίες τα ζώα αλλάζουν χρώμα, σχήμα και συμπεριφορές για να μπορέσουν να προσαρμοστούν στον κόσμο που δημιουργήσαμε γι αυτά. Το πρόβλημα είναι ότι ακόμα και η εξέλιξη-εξπρές έχει τα όριά της. Οι συνέπειες είναι γνωστές: Πολλά ζώα που δεν τα καταφέρνουν να προσαρμοστούν αρκετά γρήγορα, απλώς εξαφανίζονται... Ένας εμφύλιος πόλεμος αλλάζει ένα ολόκληρο είδος Καθώς οι άνθρωποι είμαστε απόλυτα εγωκεντρικό είδος, συνήθως εξετάζουμε τις συνέπειες μιας κοινωνικής αναταραχής, όπως ένας πόλεμος για παράδειγμα, μόνο στο είδος μας: Πόσοι σκοτώθηκαν, πόσοι έχασαν τα σπίτια τους, κ.λπ. Κι όμως, οι επιδράσεις των κοινωνικών αναταραχών κάθε είδους, είναι τρομερές στη φύση και τα ζώα. Το Εθνικό Πάρκο Γκορονγκόσα, μια προστατευόμενη περιοχή στην κεντρική Μοζαμβίκη, είναι το ιδανικό σημείο για να μελετηθούν οι επιδράσεις αυτές: Κατά τη διάρκεια του 16ετούς εμφυλίου πολέμου, ο οποίος ξεκίνησε το 1977 και διέλυσε τη χώρα, οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές επιδόθηκαν με ιδιαίτερο ζήλο στη σφαγή ελεφάντων, προκειμένου να χρηματοδοτήσουν τον πόλεμο μέσω του εμπορίου ελεφαντόδοντου. Κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο πληθυσμός των ελεφάντων στο πάρκο μειώθηκε κατά 90%. Παράλληλα, από το 1970 ως το 2000, ο αριθμός των θηλυκών ελεφάντων χωρίς χαυλιόδοντες τριπλασιάστηκε. Σε πολλά μέρη της Αφρικανικής ηπείρου οι λαθροκυνηγοί συνεχίζουν να σκοτώνουν τους ελέφαντες, χρησιμοποιώντας κυρίως χλωριούχο κυάνιο. @ΑP Photo Οι συγγραφείς της μελέτης υποθέτουν ότι αυτό οφείλεται σε μια γενετική μετάλλαξη η οπία συμβαίνει στο χρωμόσωμα Χ: Το γεγονός ότι το φαινόμενο παρατηρείται μόνο στα θηλυκά του είδους οφείλεται πιθανώς στο ότι οι θηλυκοί ελέφαντες έχουν δύο χρωμοσώματα Χ, ενώ οι αρσενικοί ένα Χ και ένα Υ. Μια ακόμη ένδειξη είναι ότι τα κοριτσάκια ελέφαντες που γεννιούνται από μητέρες χωρίς χαυλιόδοντες, δεν έχουν ούτε αυτά, κάτι που σημαίνει ότι κληρονομούν από την μητέρα τους την ιδιότητα αυτή. Κι αυτό είναι μια πολύ ισχυρή ένδειξη γενετικής μετάλλαξης. Οι συγγραφείς της έρευνας ανακάλυψαν επίσης κάποια σημεία στο DNA των ζώων που φαίνεται ότι συνδέονται με την απουσία χαυλιοδόντων. Οι ίδιοι παρατηρούν ότι οι μεταλλάξεις στο DNA των οργανισμών είναι ένας πολύ σημαντικός εξελικτικός μηχανισμός και αν αυτές οι μεταλλάξεις οδηγήσουν σε επωφελή για τους οργανισμους αποτελέσματα, τότε είναι πολύ πιο πιθανό να περαστούν και στις επόμενες γενιές και να αποτελέσουν το επόμενο εξελικτικό τους βήμα. Ένα από τα γονίδια που ευθύνονται για την απώλεια των χαυλιοδόντων στους ελέφαντες, υπάρχει και στους ανθρώπους. Στη δική μας περίπτωση, το γονίδιο αυτό εμποδίζει τους πλάγιους κοπτήτρες μας να μεγαλώσουν· σε μια ελεύθερη απόδοση θα λέγαμε ότι οι βρυκόλακες μάλλον δεν το έχουν. Αυτό που κάνει τα ευρήματα της έρευνας τόσο συναρπαστικά είναι ότι δίνουν πλέον αποδείξεις για μια εξελικτική διαδικασία που συμβαίνει ταχύτατα σε ζώα που έχουν αρκετά μεγάλο προσδόκιμο ζωής ζώντας ελεύθερα. Μέχρι τώρα οι επιστήμονες πίστευαν ότι η εξελικτική διαδικασία συμβαίνει σε διάστημα πολλών γενεών και άρα η ταχεία εξέλιξη ήταν δυνατή μόνο σε οργανισμούς -όπως οι ιοί και τα μικρόβια- που έχουν εξαιρετικά βραχύ κόκλο ζωής. Δεν είχαν δίκιο. Πώς θα είναι η ζωή για τους ελέφαντες χωρίς χαυλιόδοντες; Θεωρητικά για έναν ελέφαντα που ζει σε περιοχές όπου είναι πιθανό να κυνηγηθεί για το ελεφαντόδοντο, η έλλειψη χαυλιοδόντων είναι προτέρημα. Έχει όμως και τα -πολύ σοβαρά- μειονεκτήματά της. Οι χαυλιόδοντες είναι απαραίτητη στα ζώα αυτά για να μπορούν να σκάψουν, να σηκώσουν και να μετακινήσουν αντικείμενα, αλλά και για να προστατεύσουν τους εαυτούς τους. Παρά τα όσα πιστεύουμε οι άνθρωποι, οι χαυλιόδοντες δεν είναι διακοσμητικοί. Επιπλέον, υπάρχει και ένα ακόμη εντυπωσιακό και ταυτόχρονα πολύ ανησυχητικό εύρημα: Οι θηλυκοί ελέφαντες με το γονίδιο «απαλλαγής» από τους χαυλιόδοντες, γεννούν σχεδόν αποκλειστικά θηλυκά ελεφαντάκια, στα οποία περνούν το συγκεκριμένο γονίδιο. Είναι προφανές ότι ο πληθυσμός των ελεφάντων κινδυνεύει πολύ εάν επικρατήσει αυτή η τάση. Οι κίνδυνοι, δεν τελειώνουν στους ίδιους τους ελέφαντες. Τα θηριώδη ζώα με τους χαυλιόδοντές τους βοηθούν την αφρικανική σαββάνα να παραμείνει αυτό που είναι: Σκαλίζοντας τη γη, την κάνουν πολύ πιο εύφορη και εμποδίζουν τη ζούγκλα να επεκταθεί. Γι αυτό και θεωρούνται οι «μηχανικοί» του οικοσυστήματος. Εάν χάσουν τους χαυλιόδοντές τους, οι συνέπειες θα είναι πολύ σημαντικές σε μια σειρά ζώων και φυτών. Το ελεφαντόδοντο, αν και είδος που θεωρητικά απαγορεύεται να πωλείται, κοστίζει περίπου 1000 ευρώ το κιλό στις παράνομες αγορές της Αφρικής και της Ασίας. @ΑP Photo Οι άνθρωποι αλλάζουμε το περιβάλλον γύρω μας εδώ και αιώνες και αυτό αφορά και στη γενετική ζώων και φυτών. Οι ελέφαντες είναι μόνο ένα παράδειγμα του πώς οι ζωντανοί οργανισμοί προσαρμόζονται στους δικούς μας κανόνες. Το 2019 μια ομάδα επιστημόνων παρουσίασε μια διακρατική μελέτη, στην οποία αναφέρουν: «Οι αλλαγές που δημιουργεί ο άνθρωπος στο περιβάλλον δημιουργούν τις συνθήκες για τόσο γρήγορη βιολογική εξέλιξη που θα δούμε τα αποτελέσματά της σε λίγα χρόνια». Η ιστορία με τους ελέφαντες δεν είναι μοναδική: Το 2003 μια μελέτη έδειξε ότι ένα είδος κριαριών στην Αλμπέρτα του Καναδά άρχισαν να γεννιούνται με μικρότερα κέρατα μέσα σε διάστημα 30 ετών. Ο λογος ήταν ότι τα κριάρια με μεγαλύτερα κέρατα αποτελούσαν συχνότερο στόχο για τους κυνηγούς. Μια ακόμη πιο εντυπωσιακή μελέτη δείχνει ότι κάποια νούφαρα που βρίσκονται στα βουνά της Κίνας γίνονται λιγότερο χρωματιστά, για να μην ξεχωρίζουν σε περιοχές όπου τα μαζεύουν και τα χρησιμοποιούν ως αρωματικά. Αλλά και οι θερμοκρασίες που ανεβαίνουν λόγω της κλιματικής αλλαγής φαίνεται ότι αναγκάζουν κάποια ζώα να προσαρμοστούν, κυρίως μειώνοντας ταχύτατα το μέγεθός τους. Τα μικρότερα σώματα δροσίζονται πιο εύκολα, άρα η αντίδραση φαίνεται λογική. Μόνο που σε αυτές τις περιπτώσεις δεν είναι ακόμη σαφές εάν οι αλλαγές είναι γενετικές. «Εξελικτική διάσωση» Η επιτάχυνση της εξελικτικής διαδικασίας δεν έχει μόνο τις δυσοίωνες πλευρές της. Με δεδομένο ότι ο άνθρωπος καταστρέφει το φυσικό πλούτο της Γης με τρομερή ταχύτητα, κάποια από τα ζώα αποφάσισαν να μεταλλαχθούν προκειμένου να επιβιώσουν. Ο όρος που χρησιμοοποιείται γι αυτές τις γενετικές μεταλλάξεις είναι «εξελικτική διάσωση». Όσο γρήγορη κι αν είναι αυτή η εξέλιξη, μερικές φορές δεν προλαβαίνει να σώσει κάποιο είδος, ή οδηγεί σε απρόσμενες συνέπειες για το οικοσύστημα. Επίσης, υπάρχουν κάποια είδη, όπως ο ρινόκερος, που δεν φαίνονται ικανά να προβούν σε μια ηγενετική μετάλλαξη η οποία θα τα σώσει από τις καταστροφικές δραστηριότητες του ανθρώπου. Οι ρινόκεροι κοντεύουν να εξαφανιστούν από το πρόσωπο του πλανήτη λόγω της λαθροθηρίας για τα κέρατά τους, δεν δείχνουν όμως καμία διάθεση να «απαλλαγούν» από αυτά. Παρότι στη Μοζαμβίκη ο εμφύλιος πόλεμος έχει τελειώσει εδώ και χρόνια και πλέον οι πληθυσμοί των ελεφάντων προστατεύονται ευλαβικά, η εξελικτική διαδικασία που προκάλεσαν εκείνα τα χρόνια δεν φαίνεται ουτε να σταματά αλλά ούτε και να αναστρέφεται. Συνεχίζουν να γεννιούνται ελέφαντες χωρίς χαυλιόδοντες, δημιουργώντας έτσι στην πραγματικότητα ένα νέο είδος. Η ουσία, όπως καταλήγει η συγκεκριμένη μελέτη, αλλά και όλες οι σχετικές πλέον, δεν είναι να προσπαθήσουμε να αναστρέψουμε αυτό που συνέβη, αλλά να βάλουμε ένα τέλος σε όσα προκαλούν τέτοιες διαδικασίες. Κάτι που δεν φαινόμαστε πρόθυμοι να κάνουμε