ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΣΤΗΝ ΣΑΜΟ

Από τον Πολυκράτη έως τον Σοφούλη
Η χρυσή εποχή του νησιού σημειώνεται επί τυραννίας του Πολυκράτη (6ο π.Χ. αι.), οπότε αποτελεί κέντρο γραμμάτων, τεχνών και επιστημών. Βασικοί εκπρόσωποί της ο μαθηματικός Πυθαγόρας, ο φιλόσοφος Μέλισσος, ο αστρονόμος Αρίσταρχος κ.ά. Τότε ανεγέρθησαν και τα σημαντικότερα αρχαιολογικά μνημεία του σήμερα, το Ευπαλίνειο όρυγμα και ο ναός της Ηρας.

Σε όλη τη μεσαιωνική περίοδο το νησί δοκιμάζεται από τις συνεχείς λεηλασίες των Σαρακηνών. Μετά τον 13ο αιώνα κυριεύεται από τους Φράγκους και εν συνεχεία από τους Βυζαντινούς, ενώ το 1413 περιέρχεται στην κυριαρχία των Γενουατών της Χίου.

Για να φτάσεις στους καταρράκτες πρέπει να... κοπιάσεις.

Μετά την Αλωση, πολλοί Σάμιοι αναζητούν την ασφάλεια στο γειτονικό νησί και για σχεδόν 100 χρόνια η γη ερημώνει. Ελάχιστοι παραμένουν εδώ, ζώντας όπως όπως, καλλιεργώντας κυρίως τη γη. Ολα αυτά μέχρι το 1552, οπότε τίθεται υπό την προστασία του Τούρκου ναυάρχου Κιλίτζ Αλή Πασά, ο οποίος παίρνει την άδεια της Πόλης να εποικίσει το νησί και με φιρμάνι εξασφαλίζει ιδιαίτερα προνόμια για τους χριστιανούς.

Τότε είναι που η Σάμος αποκτά τη φυσιογνωμία του σήμερα, με δεκάδες «διωγμένους» να την προτιμούν για μια νέα αρχή, καθιστώντας κάθε χωριό μια μικρή ελλαδική κοινότητα, με δικά της έθιμα, ασχολίες, αρχιτεκτονική? μια νέα κοινωνία ανθρώπων που γράφουν τη νεότερη σαμιώτικη ιστορία.

Πανοραμική άποψη του Βαθέος

Οι πρώτοι οικισμοί είναι γεγονός -Μύλοι, Μυτιληνιοί, Αρβανίτες, Πύργος, Μαραθόκαμπος, Χώρα, Ανω Βαθύ-, χτίζονται σε υψώματα, προς αποφυγή τυχόν πειρατικών επιδρομών. Ο Πλάτανος εποικείται από Ευβοείς, η Καστανιά από Ηπειρώτες, ο Πύργος ονομάζεται έτσι από τον πρώτο του κάτοικο ο οποίος καταγόταν απ' τον Πύργο Ηλείας κ.ο.κ.

Μετά τα μέσα του 18ου αιώνα και μέχρι τις αρχές του 19ου, η Σάμος «σείεται» από κοινωνικοπολιτικές συγκρούσεις. Τον Απρίλιο του 1821 ελευθερώνεται, όμως δυστυχώς, το Πρωτόκολλο του Λονδίνου (1830) την αφήνει εκτός Ελληνικού Κράτους. Παρ' όλα αυτά, ο Σουλτάνος υποχρεώνεται να παραχωρήσει αυτόνομο καθεστώς Ηγεμονίας (1832), με ηγεμόνα Ελληνα Ορθόδοξο. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, το νησί ακμάζει ξανά, το εμπόριο αναπτύσσεται, οικοδομούνται δημόσια κτίρια, καταρτίζονται νόμοι.

Ο περίφημος Κούρος στο Αρχαιολογικό Μουσείο

Η Σαμιακή Ηγεμονία διαρκεί ως το 1912, οπότε ακολουθεί η επανάσταση, με ηγέτη τον Βαθιώτη Θεμιστοκλή Σοφούλη, που κατέλυσε το Ηγεμονικό καθεστώς και κήρυξε την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα, στις 11 Νοεμβρίου 1912.

Η ονομασία
Η αρχαιότερη ονομασία της Σάμου είναι «Παρθενία» και αφορμή ήταν ο ποταμός Παρθένος, η «μαγική» τοποθεσία οπού λουζόταν, σύμφωνα με τη μυθολογία, η Ηρα. Εκ των υστέρων μετονομάστηκε σε Δόρυσσα και Ανθεμις λόγω των πολλών και ασύγκριτων σε ομορφιά λουλουδιών της, Μελάμφυλλος και Δρυούσα, Κυπαρισσία, Φυλλάς και Ιμβρασσία, χάρη στη μοναδική της χλωρίδα, ενώ το όνομα Στεφάνη προέρχεται από το σχήμα της. Επιπροσθέτως, σύμφωνα, με την ιωνική διάλεκτο, με τη λέξη «σαμά» υποδηλωνόταν το ύψος, το οποίο χαρακτηρίζει το νησί της Σάμου. Η παράδοση λέει ότι ο πρώτος κάτοικός της, ο Αγκαίος, προερχόταν από τη Σάμη της Κεφαλονιάς, ενώ η κόρη του ονομαζόταν προς τιμή του προσφιλούς του μέρους, Σάμος!

Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης.

Μουσεία

Αρχαιολογικό Μουσείο Σάμου
Το μουσείο στεγάζεται σε δυο κτίρια, το παλιό, το «Πασχάλειο Αρχαιοφυλάκειον» που χτίσθηκε το 1912 και το νέο μουσείο, τη Γλυπτοθήκη, η οποία εγκαινιάστηκε το 1987. Στη Γλυπτοθήκη βρίσκεται μεταξύ άλλων ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα της αρχαϊκής πλαστικής, ο κολοσσιαίος Κούρος της Σάμου, ο οποίος κατασκευάστηκε το 580 π.Χ. από ντόπιο μάρμαρο και έχει ύψος 4,75 μ. Στο παλιό κτίριο μπορεί να δει κανείς εξαίσια δείγματα κεραμικής, μικροτεχνίας, νομισμάτων, από τους αρχαϊκούς χρόνους έως την ύστερη αρχαιότητα (ανοιχτό καθημερινά, εκτός Δευτέρας, από τις 8:30 π.μ. έως τις 3:00 μ.μ.).

Το Ευπαλίνειο Ορυγμα .

Ιστορικές συλλογές
Η βυζαντινή-εκκλησιαστική συλλογή εντός του μητροπολιτικού μεγάρου εκθέτει έργα αργυροχρυσοχοΐας και χρυσοκεντητικής, εικόνες και χειρόγραφα, ευαγγέλια, ιερά σκεύη, σταυρούς και άμφια. Για τους λάτρεις της νεότερης ιστορίας, η δημοτική πινακοθήκη του ανακαινισμένου δημαρχιακού μεγάρου φιλοξενεί σε μια αίθουσα σπάνια έργα και σημαντικά κειμήλια της ιστορίας του νησιού, από το 1821 έως τα νεότερα χρόνια.

Βαθύ: Σύγχρονη πρωτεύουσα, ναυτικό κέντρο
Η πρωτεύουσα και κυριότερο λιμάνι του νησιού, αναπτύσσεται αμφιθεατρικά στο βορειοανατολικό τμήμα του, στην αγκαλιά του καταπράσινου λόφου που σχηματίζουν τα βουνά Θείος και Μπαϊρακτάρης. Αυτή του η θέση, μέσα στον προφυλαγμένο από τους πειρατές όρμο, του χάρισε το όνομά του.

Η πλατεία Πυθαγόρα.

Παλιά, η περιοχή ονομαζόταν Γιαλός και μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, φιλοξενούσε μόνο μερικές αποθήκες εμπόρων. Πλέον, η σύγχρονη πόλη, Λιμήν Βαθέως ή Κάτω Βαθύ, αποτελεί έναν από τους νεότερους οικισμούς, αφού αναπτύχτηκε μετά το 1852 και την ανακήρυξή του σε πρωτεύουσα. Μόλις 6 χρόνια αργότερα μετονομάστηκε σε Σάμο.

Γύρω από την πολύβουη προκυμαία, η αύρα της αριστοκρατίας διαφαίνεται στα πανέμορφα νεοκλασικά, πολλά εκ των οποίων στεγάζουν δημόσιες υπηρεσίες. Το Αρχαιολογικό και Εκκλησιαστικό μουσείο αποτελούν τα πιο δημοφιλή αξιοθέατα του λιμανιού ενώ, ο πεζόδρομος της αγοράς, προσφέρει τοπικά εδέσματα εν αφθονία... Πευκόμελο, βότανα, κρασί και λάδι είναι τα βασικά σαμιώτικα προϊόντα που δεν πρέπει να λείπουν από κανένα καλάθι.

Το Βαθύ από μακριά

Βέβαια, από ένα καθώς πρέπει αστικό-εμπορικό κέντρο δεν θα μπορούσε να λείπει το αδιαμφισβήτητο σημείο συνάντησης, ούτε κι ο πνεύμονας πρασίνου - τόπος χαλάρωσης κατοίκων και επισκεπτών. Ο λόγος για την πλατεία Πυθαγόρα με το περίφημο μαρμάρινο λιοντάρι και το Δημοτικό Κήπο. Ολα αυτά, δίπλα στη θάλασσα.

Ανηφορίζοντας τα στενά σοκάκια, η αίσθηση αλλάζει καθώς βήμα βήμα εισέρχεστε, στο Ανω Βαθύ. Το παλιό, διατηρητέο χωριό διασώζει την πρότερη μορφή του και χαρίζει περιπάτους βγαλμένους από τα παλιά... Κεραμοσκεπές και σαχνισιά, φεγγίτες και ξυλόγλυπτες πόρτες, εναλλάσσονται παντού στο διάβα σας.

Τα πολυκράτεια τείχη. Οι άνθρωποι, τα μνημειώδη έργα που άφησαν πίσω τους και η μεικτή αρχιτεκτονική της Σάμου συνιστούν το πολυδιάστατο ιστορικό μονοπάτι του νησιού.