ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΣΤΗΝ ΧΡΟΝΟΛΟΓΗΣΗ ΜΝΗΣΤΗΡΟΦΟΝΙΑΣ

Σχόλια

Makis Lykoudis Τις τελευταίες ημέρες δημοσιεύεται ευρέως στα ηλεκτρονικά μέσα επικοινωνίας μια άποψη σχετική με την χρονολόγηση των γεγονότων που ο Όμηρος αναφέρει στα έπη του.
Η μελέτη είναι πολύ ενδιαφέρουσα όπως και η άποψη που εξέφρασε η επίκουρος καθηγήτρια κ. Παναγιώτα Πρέκα-Παπαδήμα, όμως δεν συμφωνούμε σε κάποια συγκεκριμένα σημεία και οφείλουμε να τοποθετηθούμε. Βασική μας αρχή είναι η ερμηνεία του Ομήρου από αυτά που ίδιος μας αφηγείται, χωρίς παρερμηνείες, παραχαράξεις ή επικίνδυνες ακροβασίες.

1. Κυρίως δεν συμφωνούμε με την εποχή άφιξης του Οδυσσέα και του Τηλέμαχου στο λιμάνι του Φόρκυνα για τον εξής λόγο.
Ο Οδυσσέας-ζητιάνος δεν θέλει να αποκαλυφθεί ακόμη στον Εύμαιο και λέει μια φανταστική ιστορία για περιπέτειες και δεινά στην Αίγυπτο, σε επιδρομές του εκεί και σε επακόλουθα ταξίδια. Η αφήγηση του καταλήγει με τον τρόπο που έφθασε στην Ιθάκη, και συγκεκριμένα στο λιμάνι του Φόρκυνα, κοντά στο οποίο είναι το χοιροστάσιο. Μας λέει ο Όμηρος μεταξύ άλλων με το στόμα του Οδυσσέα:
ἔνθ᾽ ἀναβάς, ὅθι τε δρίος ἦν πολυανθέος ὕλης,
«Αφού ανέβηκα εκεί, όπου και ήταν τα δένδρα του πολυανθισμένου πουρναριού» (Οδ. ξ΄353)

Αυτό που αποσαφηνίζεται εδώ είναι η εποχή της άφιξης του Οδυσσέα στην Ιθάκη. Τα πουρνάρια είναι ανθισμένα και αυτό γίνεται μετά τα μέσα Απριλίου. Άρα ο Οδυσσέας πρέπει να έφθασε στην Ιθάκη τέλη Απριλίου.

2. Ο Θεοκλήμενος ο «θεοειδής», ο θεόμορφος όπως τον αποκαλεί στην περίπτωση αυτή ο Ποιητής, προφητεύει την κατάληξη των μνηστήρων, αυτό που σε λίγο θα τους βρει, και δεν περιγράφεται κανένα φυσικό φαινόμενο. Αυτό αποδεικνύεται γιατί οι μνηστήρες δεν θορυβούνται, όπως και κανείς εξάλλου, αν συνέβαινε ένα τόσο σπάνιο και τρομακτικό φαινόμενο κάτι που ασφαλώς θα περιγραφόταν εκτενώς και δραματικά από τον Όμηρο ως θεϊκός οιωνός. Αντιθέτως οι μνηστήρες γελάνε μαζί του και πιστεύουν πως «ἀφραίνει ξεῖνος», «έχασε τα μυαλά του ο ξένος». Ο Θεοκλήμενος αποχωρώντας από την αίθουσα τους λέει:
τοῖς ἔξειμι θύραζε, ἐπεὶ νοέω κακὸν ὔμμιν
ἐρχόμενον, τό κεν οὔ τις ὑπεκφύγοι οὐδ᾽ ἀλέαιτο
«Με αυτά εξέρχομαι από την πόρτα, επειδή νοιώθω κακό να σας ζυγώνει, και από αυτό κανείς σας δεν θα γλιτώσει ούτε θα το αποφύγει» (Οδ. υ΄367-368).

3. Η αναφορές σε αρπακτικά πτηνά που υπερίπτανται και κρατούν στα νύχια τους είτε φίδι είτε άλλο πτηνό, συναντάμε και στην Ιλιάδα και στην Οδύσσεια, ως οιωνούς που θεοί στέλνουν στους ανθρώπους. Στο συγκεκριμένο περιστατικό το γεράκι του Απόλλωνα, που θεωρείται θανατηφόρος τοξευτής ανδρών όπως και η αδελφή του Άρτεμις των γυναικών, προμηνύει τον βίαιο θάνατο των μνηστήρων. Αυτή την εξήγηση δίνει και ο Θεοκλήμενος στον Τηλέμαχο εκεί στην παραλία της Ιθάκης που έφτασαν μετά το ταξίδι τους από την Πύλο. Όμως από πού προκύπτει ότι αυτά γίνονται στο σκοτάδι και το κιρκινέζι με την περιστέρα στα νύχια πετάει μακριά τους; Έφθασαν το ξημέρωμα, άραξαν το πλοίο, βγήκαν στην ακροθαλασσιά, ετοίμασαν φαγητό, έφαγαν και ήπιαν και το μεν πλοίο ετοιμάζεται να αποπλεύσει για το λιμάνι της πόλης, κατ’ εντολή του Τηλέμαχου, και αυτός σκοπεύει να πάει στο χοιροστάσιο του Εύμαιου. Όλα αυτά γίνονται μετά το ξημέρωμα, τις πρώτες πρωινές ώρες. Ως προς την απόσταση του πτηνού, αυτό πετάει: «μεσσηγὺς νηός τε καὶ αὐτοῦ Τηλεμάχοιο», «μεταξύ του πλοίου και του ίδιου του Τηλέμαχου» (Οδ. ο΄528), κοντά του δηλαδή, πως λοιπόν δεν το είδαν, και ακόμη περισσότερο αν δεν το είδαν πως το σχολιάζουν με κάθε λεπτομέρεια;

Πιστεύουμε πως και αυτή η προσέγγιση, όπως και εκατοντάδες άλλες από τον Όμηρο μέχρι τις μέρες μας, είναι ανερμάτιστη και το μόνο που επιδιώκει είναι ο θόρυβος και η προβολή των εμπνευστών της. Το μόνο θετικό είναι ότι όλο και περισσότεροι προσχωρούν στην δική μας ομήγυρη, που θεωρεί τον Όμηρο και τους ήρωές του υπαρκτά πρόσωπα και ότι όσα αναφέρει ο Ποιητής δεν στερούνται ιστορικότητας.

Νικόλαος Καμπάνης Συμφωνώ απόλυτα... Τα θερμά μου συγχαρητήρια για την επιχειρηματολογία.