ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΙΑΤΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΑΠΟ ΑΝΤΩΝΗ ΒΑΣΙΛΑΚΗ

Χριστουγεννιάτικο: οι θεοί γεννιούνται τον Δεκέμβριο εκτός 

…από τον θεάνθρωπο Χριστό.

Χριστός - Ήλιος Μίθρας - Ήλιος

1. Η χριστιανική θρησκεία επικράτησε (ή επιβλήθηκε) από τον 4ο αι. μ.Χ. και ύστερα σε έναν γεωγραφικό χώρο, την πολυεθνική, πολυπολιτισμική και πολυθρησκευτική ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όπου συνυπήρχαν, εκτός από την επίσημη αυτοκρατορική λατρεία, οι λατρείες πολλών αρχαίων, ανατολικών κυρίως, θεοτήτων. Για να γίνει λοιπόν οικεία στους λαούς της αυτοκρατορίας έπρεπε να προσαρμόσει τους θρησκευτικούς θρύλους και παραδόσεις των γηγενών θρησκειών στις απαιτήσεις του νέου δόγματος. Ο θρησκευτικός συγκρητισμός ήταν τότε επικρατούσα τάση στις θρησκευτικές δραστηριότητες. 

Αρχικά, στους τρείς πρώτες αιώνες, όταν η νέα θρησκεία ήταν σε διωγμό, ενσωμάτωσε πολλά στοιχεία του εβραϊκού «νόμου», αφού ως νέα θρησκεία γεννήθηκε σε περιβάλλον ισραηλιτικό και οι ιδρυτές και πρώτοι προφήτες του (οι απόστολοι) ήταν Εβραίοι. Μετά τις περί ανεξιθρησκείας πρωτοβουλίες των αυτοκρατόρων Καρακάλλα, Λικίνιου και Κωνσταντίνου στη στροφή του 3ου προς τον 4ο αι., η εκκλησιαστική και πνευματική ηγεσία της νέας θρησκείας (συνοδοι, επίσκοποι, πατέρες, διδάσκαλοι) του ανατολικού χριστιανικού κόσμου με κέντρο πλέον την Κωνσταντινούπολη, ολοκλήρωσαν τη διαμόρφωση του δόγματος της νέας θρησκείας με επίκεντρο την ανάσταση του Χριστού. 
2. Ας δούμε όμως το πρωτο ζήτημα που θα θίξουμε σε αυτό το επίκαιρο εορταστικό σημείωμα, αυτό του χρόνου της γέννησης του Χριστού (Χριστού γέννα, όχι Θεού γέννα). Πρώτα πρέπει να πούμε ότι οι ιστορικές πηγές της εποχής δεν αναφέρουν την ακριβή ημερομηνία και τον χρόνο του συμβάντος. Το γεγονός αναφέρει ο ευαγγελιστής Ματθαίος που την τοποθετεί χρονικά στα χρόνια της βασιλείας του Ηρώδη, και ο ευαγγελιστής Λουκάς, που δεν ήταν απόστολος του Χριστού, αλλά μαθητής του Παύλου, που κι αυτός δεν ήταν απόστολος του Χριστού αλλά πρώην διώκτης των πρώτων χριστιανών. Ο Λουκάς, που γενικά σέβεται τις ιστορικές πηγές, εξάλλου ήταν λόγιος, προσθέτει την πληροφορία, επιβεβαιωμένη από τον ιστορικό Ιώσηπο, ότι τότε ηγεμόνευε στην επαρχία της Συρίας, στην οποία υπαγόταν η Παλαιστίνη (μόνον ένα τμήμα της, η Ιουδαία είχε βασιλιά υποτελή στην αυτοκρατορία) ο Κυρήνιος, και ότι είχε διαταχθεί γενική απογραφή του πληθυσμού της αυτοκρατορίας. Για να απογραφούν ο Ιωσήφ και η Παναγία ήρθαν από τη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας όπου ζούσαν, στη Βηθλεέμ, την πόλη του Δαβίδ, αφού ο Ιωσήφ ήταν από τη γενιά του Δαβίδ. 
Οι ευαγγελιστές Μάρκος και Ιωάννης δεν αναφέρουν τη γέννηση του Χριστού. Από άλλες πηγές είναι γνωστό ότι η απογραφή πληθυσμού γινόταν την άνοιξη ή το φθινόπωρο, πάντως όχι τον χειμώνα, όταν οι μετακινήσεις γενικά είναι δύσκολες. Είναι ακόμη σημαντικό για τον προσδιορισμό της εποχή της γέννησης ότι οι «αγραυλούντες» ποιμένες (διανυκτέρευαν κοντά στα κοπάδια τους) πρώτοι πληροφορήθηκαν τη γεννηση και πήγαν και προσκύνησαν το νεογέννητο θείο βρέφος. Διανυκτέρευση στην ύπαιθρο σε χειμωνιάτικη νύχτα ήταν αδύνατη. Για το έτος γέννησης του Χριστού έχουν γραφτεί πολλά, που δε θα μας απασχολήσουν εδώ.
3. Από πότε γιορτάζονται τα Χριστούγεννα; Γνωρίζουμε ότι οι πρώτοι χριστιανοί δεν τα γιόρταζαν, γιατί θεωρούσαν τη γιορτή των γενεθλίων ειδωλολατρικό έθιμο. Εξάλλου η χριστιανικη θρησκεία αναγνωρίζει ως κορυφαία στιγμή στη ζωή του Χριστού το θάνατο και την ανάστασή του, που αποτελεί και την κεντρική έννοια του χριστιανικού δόγματος. Όμως, οι παλιές θρησκείες γιόρταζαν τα γενέθλια των θεών τους. Προς τα τέλη του 4ου αιώνα άρχισαν και οι χριστιανοί να γιορτάζουν τη γεννηση του Χριστού στις 6 Ιανουάριου μαζί με τα Θεοφανεια. Για να μην προκαλείται όμως σύγχυση με τις δυο γιορτές μετέθεσαν τα Χριστούγεννα στις 25 Δεκεμβρίου. 
Γιατί όμως στις 25 Δεκεμβρίου; Η 25η Δεκεμβρίου ήταν η γιορτή της γέννησης του θεού Ήλιου σε 4 αρχαίες ανατολικές θρησκείες ενώ και στην αρχαία ελληνική θρησκεία η γέννηση του μεγάλου θεού Διόνυσου γιορταζόταν στο χειμερινό ηλιοστάσιο, 4 μέρες πριν.
Στην αρχαία αιγυπτιακή θρησκεία γιόρταζαν στις 25 Δεκεμβρίου τη γέννηση του θεού Όσιρη. Στην αρχαία βαβυλωνιακή και χαναανική θρησκεία ο θεός Ήλιος Βάαλ (Βήλος στα ελληνικά), γνωστός από την Παλαιά Διαθήκη είχε την ίδια ημέρα γέννησης. Ο θεός Ήλιος Μίθρας ("ανίκητος Ήλιος") της αρχαίας βαβυλωνιακής, περσικής και ινδικής, αρχικά, θρησκείας είχε την πιο διαδομένη λατρεία στα ρωμαϊκά χρόνια και ήταν ο κύριος ανταγωνιστής του Χριστιανισμού. Μάλιστα ο αυτοκράτορας Αυρήλιος είχε καθιερώσει το μιθραϊσμό ως επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας. Στην αρχαία Ρώμη την ίδια μέρα γιόρταζαν τα Σατουρνάλια, προς τιμή του θεού Κρόνου (Σατούρνους στα λατινικά). Ο θεός Διόνυσος θεός της φύσης γεννήθηκε την ίδια μέρα. Για να αποφύγουν αυτή την ταύτιση, οι ηγέτες της νέας χριστιανικής θρησκείας (πάπας Ιούλιος 1ος) καθιέρωσαν τελικά μετά την επικράτηση του χριστιανισμού τον εορτασμό των Χριστουγέννων στις 25 Δεκέμβριου, κοντά στο χειμερινό ηλιοστάσιο.