Σατούρνος και Σατουρνάλια, 17-23 Δεκεμβρίου

 Από Αντωνη Βασιλάκη

Σατούρνος και Σατουρνάλια, 17-23 Δεκεμβρίου

Ο λατίνος θεός Σατούρνος (Saturnus) ταυτίζεται συνηθως με τον έλληνα θεό Κρόνο. Κοινά στοιχεία των δυο θεών ήταν το δρεπάνι, που εικονίζεται να κρατεί ο Σατούρνος, καθώς και η πίστη ότι βασίλευσαν κάπου στα άκρα της Δύσης, όπου τοποθετούσαν οι αρχαίοι τα Ηλύσια πεδία, σε μια εποχη που θεωρήθηκε εποχη ευημερίας και ευτυχίας («ο επι Κρόνου βίος»).

Ο Σατούρνος, που το όνομα του σώζεται στη ημέρα Σάββατο (λατινικά dies Saturni, αγγλικά Saturday), απόκτησε στη Ρώμη ουσιαστικές ιδιότητες. Εκθρονισμένος από τον Όλυμπο, απ’ όπου τον γκρέμισε ο γιος του ο Δίας, κατέφυγε στην κεντρική Ιταλία, στο Λάτιο, όπου ίδρυσε ένα τειχισμένο χωριο την Κρονια (Saturnia) στο λόφο Καπιτώλιο.

Εδώ συνάντησε έναν άλλο αρχαίο θεό που είχε έρθει κι αυτός από την Ελλάδα, τον Ιανό (το όνομα του Janus σώθηκε στο όνομα του σημερινού πρώτου μήνα του χρόνου, τον Ιανουάριο).

Oι δυο θεοί βασιλιάδες δίδαξαν στους ιθαγενείς (Aborigines) την καλλιέργεια της γης.

Στα Αυτοκρατορικά χρόνια (1ος -4ος αι. μ.Χ.) ο Σατούρνος ταυτίστηκε και με τον ηλιακό φοινικικό-καρχηδονιακό θεό Βήλο (Βααλ).

Η Οπς (Λατινικά: Ops, γεν. Opis) ήταν θεά της γονιμότητας, σύζυγος του Σατούρνου. Σε νομίσματα απεικονίζεται να κρατά σκήπτρο ή καλαμπόκι. Στα λατινικά η λέξη ‘οps’ σημαίνει "πλούτη, εμπορεύματα, αφθονία, δώρα". Η λέξη σχετίζεται επίσης με την εργασία, ιδιαίτερα με την έννοια της εργασίας από την γη, "όργωμα, σπορά". Η λατρεία της καθιερώθηκε από τον Ρωμαίο βασιλιά Τίτο Τάτιο, αφού μέχρι τότε λατρευόταν από τους Σαβίνους. Κάθε χρόνο στις 10 Αυγούστου γινόταν γιορτή προς τιμήν της. Παιδιά της ήταν ο Πλούτωνας (Pluto), ο Δίας (Jupiter) και ο Ποσειδώνας (Neptunus).

Τα Σατουρνάλια ήταν οι γιορτές αφιερωμένες στο θεό Σατούρνο (Κρόνο). Γιορτάζονταν στο ρωμαϊκό κόσμο στις μέρες 17-23 Δεκεμβρίου και ήταν πολύ δημοφιλείς και μέρες γεμάτες γλέντια, χαρά και ευθυμία. Περιλάμβαναν αρχαϊκές τελετές σχετιζόμενες με την καλλιέργεια της γης: ο θεός κρατεί κλαδευτήρι για τα αμπέλια και τα δένδρα, και δρεπάνι για τον θερισμό των σιτηρών.

Περιλαμβάναν όμως και ‘άσεμνες’ εκδηλώσεις, ανταλλαγές δώρων και, κυρίως, αντίστροφή των κοινωνικών ρόλων: οι δούλοι ντύνονταν σαν κύριοι και διατάζανε του κυρίους του, ενώ οι κύριοι ντύνονταν φτωχικά και υπηρετούσαν του δούλους. Οι δούλοι είχαν ελευθερίες που απολάμβαναν οι κοινοί πολίτες και τώρα ήταν σε θέση να τζογάρουν, να μεθούν δημοσίως και να ξεφορτώνονται τον μανδύα της ευπρέπειας που όφειλαν να φορούν κάθε άλλη περίοδο του χρόνου.

Τα Σατουρνάλια προεδρεύονταν από έναν βασιλιά, επιλεγμένο ειδικά για την περίσταση, τον ‹Σατουρνάλιο πρίγκιπα›. Κάποιες φορές αναφέρεται σαν ‹Άρχοντας της Αταξίας› καθώς επιλεγόταν από τα ταπεινότερα μέλη κάποιου νοικοκυριού και του δινόταν το δικαίωμα να σκαρώνει εύθυμες κατεργαριές.